Σαπφώ, η μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια από τη Λέσβο

Γράφει για το LesvosPost η Σουμέλα Θωίδη**

Η Λέσβος, ένα από τα πιο όμορφα, αν όχι το πιο όμορφο νησί του Αιγαίου, έχει τις ρίζες του συνδεδεμένες από την αρχαιότητα με πολλές σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και του αθλητισμού.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι Αρχαίοι Έλληνες ολυμπιονίκες που κατάγονταν από τη Μυτιλήνη, όπως ο Βαλέριος ο Λέσβιος, ο  Άρχιππος ο Λέσβιος και ο Παρμενίων ο Λέσβιος.

Ωστόσο, και αξιοσημείωτα ονόματα καλλιτεχνών είχαν καταγωγή από αυτό το ξεχωριστό νησί. Καλλιτέχνες που γνωρίζουμε όλοι και αποτέλεσαν τομή στις τέχνες και τα γράμματα. Μέσα σε αυτούς φυσικά θα ξεχώριζαν στα αυτιά μας τα ονόματα Τέρπανδρος, Πιττακός και Σαπφώ.

Με το πέρασμα των αιώνων πολλές φορές παραποιήθηκε η ιστορία της μεγαλύτερης λυρικής ποιήτριας όλων των αιώνων, της Σαπφούς. Θα ήταν χρήσιμο να ρίξουμε μια ματιά στη ζωή και το έργο της προκειμένου να αντιληφθούμε πως μια τόσο έξυπνη και χαρισματική γυναίκα κατάφερε να ξεχωρίσει στην αρχαιότητα, σε μια κοινωνία ανδροκρατούμενη, μα και εξαιρετικά εξελιγμένη για τα δεδομένα της εποχής. Τι ήταν λοιπόν αυτό που έκανε τη Σαπφώ και τα έργα της να ξεχωρίσουν τιμώντας τη Λέσβο και κατ’ επέκταση και όλη την Ελλάδα;

Η Σαπφώ γεννήθηκε στη Λέσβο το έτος 630 προ Χριστού και πέθανε το 570 προ Χριστού . Ήταν παντρεμένη με τον Κερκύλα και είχε μια κόρη, την Κλεϊδα. Από όσο γνωρίζουμε με βάση τις πληροφορίες που μας έρχονται από την αρχαιότητα, ήταν μια γυναίκα μικρόσωμη, μελαχρινή με μικρά καστανά μάτια. Ήταν σύγχρονη του Αλκαίου του Πιττακού και του Σόλωνα.

 Ο Σόλωνας, όπως και πολλές άλλες μεγάλες προσωπικότητες της αρχαιότητας την λάτρευαν, καθώς με τη λυρική ποίηση που έγραφε μαγεύονταν. Δεν ήταν λίγες οι φορές που τα ποιήματα της ακούγονταν στα συμπόσια, ενώ πολλοί μελοποιοί της εποχής είχαν συνθέσει μουσική για τα έργα της. Μάλιστα υπήρχε στην αρχαιότητα και ένα ανέκδοτο για τη μεγαλύτερη Ελληνίδα ποιήτρια, το οποίο την ήθελε να τσακώνεται με τον Αρχίλοχο για το ποιος από τους δυο έγραφε καλύτερα ποιήματα. Η Σαπφώ ήταν σεβάσμια την εποχή της ενώ από διάφορες πηγές γνωρίζουμε ένα περιστατικό που ίσως και να αληθεύει, το οποίο θέλει τον Σόλωνα να ακούει ένα ποίημα της σε ένα συμπόσιο και σταματώντας τον τραγουδοποιό να αναζητά την ύπαρξη της φανερά εντυπωσιασμένος από το έργο της. Η Σαπφώ έγραφε στη λεσβιακή διάλεκτο κάνοντας την γνωστή σε όλη, την έως τότε, Ελλάδα. Από πολλούς είχε πάρει μάλιστα και διάφορα ονόματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Σωκράτης που την ονόμαζε <Η Ωραία>, ο Πλάτων <Σοφή> και <Δέκατη Μούσα>, ο Ανακρέων <Ηδυμελή>, ο Λουκιανός <Μελιχρόν καύχημα Λεσβίων>, ο Στράβων <Θαυμαστόν τέρας> και ο Ιουλιανός <Θηλυκό Όμηρο> και <Τιμή Λεσβίων γυναικών>. Η ίδια η Σαπφώ επίσης, μελοποιούσε τα ποιήματα της και τα έπαιζε και τα τραγουδούσε με τα συνοδεία μιας άρπας. Μια από τις μεγαλύτερες τιμές που είχε δεχτεί ήταν η αναφορά του Οράτιου πως στον κόσμο των νεκρών, όλοι σώπαιναν για να ακούσουν τη μουσική της.

 

 Αρχαία Ελληνική Άρπα

Τι είδους ποιήματα έγραφε η Σαπφώ; Η Σαπφώ είναι γνωστή για τα ερωτικά της ποιήματα. Ο έρωτας παίζει κεντρικό ρόλο στην κοσμοθεωρία της, καθώς φαίνεται να περιστρέφεται γύρω από κάθε θέμα της ζωής. Δεν στάθηκε όμως μόνο σε αυτό το είδος αυτή η σπουδαία λυρική ποιήτρια! Έγραψε επίσης τραγούδια γάμου και ύμνους για τους θεούς. Δυστυχώς δεν μας σώζονται έργα της ολοκληρωμένα εκτός από τον <Ύμνο εις την Αφροδίτη>, η ωδή <Ότωι τις έραται> και ένας αναφερόμενος ύμνος της Ηούς και του Τιθωνού.

 

 Η Σαπφώ που κρατά τη λύρα της

Το πιο πιθανό ήταν πως η Σαπφώ καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Αυτό το συμπεραίνουμε από το γεγονός πως ο αδερφός της, Λάριχος, υπηρετούσε ως οινοχόος στο πρυτανείο της Μυτιλήνης.

Ένα μικρό δείγμα της γραφής της είναι τα παρακάτω ποιήματα:

 

Μοναξιά                                            Επιθαλάμιο

Το Φεγγαράκι έγειρε                    Έτσι και το γλυκόμηλο που ροδοκοκκινίζει

κι η Πούλια. Μεσονύχτι.                στην άκρη άκρη το κλωνί, στο πιο ψηλό κλαράκι

Περνά η ώρα. Μα εγώ                   κι οι τρυγήτες το ξέχασαν- όχι δεν το ξέχασαν:

κοιμάμαι μοναχή μου.                   Μόνο που δεν μπορούσανε τόσο ψηλά να φτάσουν.

Δεν γνωρίζουμε πολλά για το θάνατο της πέρα από το γεγονός πως πέθανε σε ηλικία εξήντα ετών. Λέγεται ότι αυτοκτόνησε πέφτοντας από ένα γκρεμό επειδή ο Φαίδωνας απαρνήθηκε την αγάπη της. Ωστόσο, μια θεωρία σαν και αυτή μοιάζει περισσότερο πλασματική, παρά πραγματική, ενώ από πολλούς έχει θεωρηθεί αβάσιμη. Πιθανό να προέκυψε αυτή η θεωρία εξαιτίας κάποιου ποιήματος που είχε γράψει η Σαπφώ εξυμνώντας την ομορφιά του Φαίδωνα.

Αυτή ήταν λοιπόν, μια μόνο από τις σπουδαίες προσωπικότητες της Λέσβου κατά την αρχαιότητα που καθόρισαν τα γράμματα και τις τέχνες.

Το όμορφο αυτό νησί έχει προσφέρει πολλά στην εξέλιξη ολόκληρου του Ελληνικού έθνους και αυτό είναι αναμφισβήτητο.

Η Λέσβος γέννησε ανθρώπους με σπουδαία πορεία, άξιο μέλλον και δυναμισμό που μπόρεσαν να εξελίξουν και να αναβαθμίσουν την ανθρωπότητα!

**Σουμέλα Θωίδη φοιτήτρια Κλασσικής Φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών