«Η αγάπη έχει αξία μόνο όταν δεν αποτελεί έπαθλο»-Παιδική κακοποίηση και παραμέληση

Γράφει ο Ευστράτιος Παπάνης, (Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου)

 

Ας ξεκινήσουμε με αυτές τις παραδοχές:

 

1.Η συμπεριφορά ενός παιδιού και οι τρόποι έκφρασης του είναι οι καλύτεροι δείκτες της ψυχικής του υγείας. Σημασία, όμως, δεν έχουν μόνο τα αντικειμενικά γεγονότα της κακοποίησης-παραμέλησης, αλλά η εσωτερίκευση τους από τα ίδια τα παιδιά και το ιστορικό, πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον, μέσα στα οποίο εκδηλώνονται.

Συμπεριφορές, οι οποίες πριν μερικά χρόνια ήταν αποδεκτές σήμερα μπορεί να θεωρούνται ακραίες και βίαιες, ενώ οι ορισμοί διαφέρουν από χώρα σε χώρα.

Σε κάθε περίπτωση, αν η παιδική ηλικία δεν θεμελιωθεί σε αλληλεπιδράσεις αγάπης και σε διαδράσεις άνευ όρων αποδοχής, το έλλειμμα θα προσπαθήσει με φανερές ή λανθάνουσες διαδικασίες να αναπληρωθεί μάταια στο μέλλον. Αν η αγάπη δίνεται συγκεκαλυμμένη ή ενοχική ή ακόμα και υπό προϋποθέσεις, η διαχείριση της θα γίνεται με ψυχικά δαπανηρούς ή ιοβόλους τρόπους.

Η αγάπη έχει αξία μόνο όταν δεν αποτελεί έπαθλο.

 

2.Το παρελθόν πρέπει να μένει στο παρελθόν, όμως η κακοποίηση-παραμέληση στιγματίζει παντοτινά, σε τέτοιο σημείο, που τα αποτελέσματα της μπορούν να συνεχιστούν ή να γίνουν φανερά στην ενήλικη ζωή. Διαταραχές προσωπικότητας ή συναισθήματος ενδεχομένως να συσχετίζονται με τις πρώιμες αυτές εμπειρίες.

 

3.Τα παιδικά τραύματα ζουν μέσα από τα συμπτώματά τους και εκδηλώνονται πολλές φορές με έμμεσους τρόπους. Γι’ αυτό οι κραυγές, οι αντιστάσεις, οι καθηλώσεις και οι παλινδρομήσεις ενός πληγωμένου, αλλά καλά κρυμμένου παιδιού, στην προσωπικότητα ενός ενηλίκου, που είχε κακοποιηθεί, δεν είναι ποτέ γοερές. Η παραμυθία επιτυγχάνεται είτε με την παρέμβαση ειδικών είτε με τεράστια αποθέματα υπομονής, αγάπης, αποδοχής και αυτογνωσίας.

 

4. Αν οι προσκολλήσεις και οι συναισθηματικές επενδύσεις ενός παιδιού δεν είναι ασφαλείς, τότε ο κόσμος βιώνεται όχι ως το σταθερό πλαίσιο, μέσα στο οποίο η προσωπικότητα αναπτύσσεται και ανεξαρτητοποιείται, αλλά ως ένα τρομακτικό και απρόβλεπτο ψηφιδωτό αμφισβητούμενης επιβίωσης. Τα βιώματα αυτά επαναλαμβάνονται στην ενήλικη ζωή ως εφιαλτικά σενάρια, ως αδόκιμοι φαύλοι κύκλοι σκέψης και ως διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμηση και στους αυτοπροσδιορισμούς.

 

5. Το παιδί πρέπει να δει την αντανάκλαση του εαυτού του στους γονείς και αντίστροφα.

Αν ο κατοπτρισμός αυτός είναι αρνητικός ή διαστρεβλωμένος, τότε παθολογικές θα είναι οι εκδηλώσεις και οι εκφάνσεις της προσωπικότητας για πολύ καιρό. Η νοσηρότητα θα αναδειχτεί στις μελλοντικές διαπροσωπικές σχέσεις, στην προσαρμογή, στην ερμηνεία των καταστάσεων, στους μηχανισμούς άμυνας, στην ακραία συμπεριφορά, στην επανάληψη του μοτίβου κακοποίησης ή παραμέλησης.

Κατά την ενηλικίωση η επικοινωνία του παιδιού, που έχει κακοποιηθεί θα γίνει περίπλοκη, πολύσημη, αποδιοργανωμένη.

Απαιτείται υπομονή, ανεκτικότητα και γνώση, για να καταλάβουν όσοι το συναναστρέφονται πως δεν βάλλει εναντίον τους, αλλά ότι αναλώνεται σε μια άνιση μάχη εναντίον συνειδητών και υποσυνείδητων πικρών αναμνήσεων.

 

6. Οι ευκαιρίες εκτόνωσης του πρώιμου πόνου είναι ελάχιστες. Μόνο οι ειδικοί μπορούν να αποκωδικοποιήσουν όσα ερμητικά σφραγίστηκαν μέσα του: Άλλοτε ο φόβος και άλλες φορές η αγάπη γι’ αυτόν που το κακοποίησε καταδικάζουν σε μια ιδιότυπη σιωπή, απομονώνουν σε μια συναισθηματική ειρκτή, που θα αφήσει τα στίγματα της απειλής της σε κάθε μελλοντική διαπροσωπική σχέση.

 

7. Οι μηχανισμοί άμυνας του παιδιού, που αντιμετώπισαν κάποτε με επιτυχία ή όχι την κακοποίηση ή την παραμέληση, συχνά μεταμορφώνονται σε λαίλαπες, που σταδιακά διαταράσσουν την αρμονία και απειλούν την ψυχική υγεία.

Γιατί τις πιο πολλές φορές, εκείνο που κάποτε λογίστηκε ως λύση, μετατρέπεται σε άγκυρα, που καταποντίζει και εγκλωβίζει στα βάθη του παρελθόντος.

 

8. Δύσκολα αποκρυπτογραφούνται οι κώδικες και σπάνια αποκαλύπτεται η πορεία προς τη νεύρωση, που μοιάζει να είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση.

Επομένως, η γενίκευση των τραυματικών διαστάσεων και η ανεξέταστη εξαγωγή συμπερασμάτων για την κακοποίηση τις πιο πολλές φορές οδηγεί στην υπεραπλούστευση, στα στερεότυπα και στην ανεπαρκή παρέμβαση.

 

9. Ο θυμός, η ντροπή και η απόγνωση ενός ανήλικου συνθέτουν πολύ αργότερα στη ζωή περίπλοκες αγχωτικές διαταραχές, καταθλίψεις, αυτοκτονική ιδεοληψία, βουλιμία ή ανορεξία, καταναγκασμούς, υστερήσεις στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, υπερκινητικότητα, επιθετικότητα, κοινωνική φοβία, κατάχρηση ουσιών και μια καταβαραθρωμένη και ασθμαίνουσα αυτοεκτίμηση. Τα κακοποιημένα παιδιά γίνονται καχύποπτοι ενήλικες, δύσκολα εμπιστεύονται, σπάνια χαλαρώνουν ή αφήνονται, έχουν την τάση να ευχαριστούν τους άλλους, για να γίνουν αποδεκτά, είναι ευάλωτα στην κριτική.

Όμως δύσκολα μπορεί να αποδειχτεί ότι όλα αυτά συνδέονται αιτιακά με την κακοποίηση. Υπάρχει ανάγκη διεξοδικότερων ερευνών, ειδάλλως τα περισσότερα από τα προαναφερθέντα θα είναι απλώς εικασίες ή αναλύσεις περιπτώσεων.

Πώς αντιμετωπίζονται στην πιο τρυφερή ηλικία ο τραυματισμός, οι εξευτελισμοί, οι λεκτικές επιθέσεις, οι σεξουαλικές απόπειρες, η αποστέρηση, η ανέχεια ακόμα και ο φόνος;

Ποια η συσχέτιση όλων αυτών των παραγόντων και σε ποιο βαθμό μπορεί κανείς να ισχυριστεί  πως η κακοποίηση-παραμέληση είναι η αιτιώδης μεταβλητή, που ερμηνεύει όλα τα παραπάνω;

 

10. Ενδείξεις  συναισθηματικής κακοποίησης που εμφανίζονται συχνά στη διεθνή βιβλιογραφία:

Διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμηση, ψυχοσωματικά συμπτώματα, ενύπνιοι τρόμοι, εφιάλτες και αδικαιολόγητοι φόβοι, τάσεις φυγής, διαταραχές ορέξεως

Αίσθημα απώλειας ελέγχου: Ανυπακοή,

φωνές, εριστικότητα, χειριστικότητα

Ευαισθησία στην τρυφερότητα και στην έκφραση συναισθήματος

Έλλειψη ενσυναίσθησης, ενόχων, οίκτου, συμπάθειας, ακατάλληλο συναίσθημα.

 

11. Ενδείξεις Σεξουαλικής Κακοποίησης

Πόνοι ή αίμα στα γεννητικά όργανα

Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, σεξουαλική συμπεριφορά ασυμβίβαστη με την ηλικία του παιδιού, διαταραχές ενούρησης

 

12. Ενδείξεις συναισθηματικής παραμέλησης

Απώλεια βάρους, καθυστερήσεις στη γλωσσική ανάπτυξη, ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις και διαρκής αναζήτηση προσοχής

Η κακοποίηση παραμέληση συχνά συσχετίζεται με  Ψυχικές ασθένειες γονέων, κατάθλιψη και υπερβολικό άγχος

Αναπηρίες παιδιών που δεν μπορούν να αποδεχτούν ή να διαχειριστούν οι γονείς

Κοινωνική απομόνωση οικογένειας

Βίαιη κουλτούρα κοινότητας

Κατάχρηση ουσιών

Προϊστορία ενδοοικογενειακής βίας

Ανεργία, φτώχεια

Νοσηρή επικοινωνία μελών οικογένειας

Νεαροί γονείς, παιδιά από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, μη βιολογικά παιδιά

Γονείς προσανατολισμένοι στον ευδαιμονισμό και οικογένεια δίχως συνεκτικούς δεσμούς