Παραδοσιακά Κάλαντα Μυτιλήνης.. της πρωτοχρονιάς (βίντεο)

Η λέξη «κάλαντα» είναι λατινικής προέλευσης. Calendae σημαίνει «η πρώτη μέρα κάθε μήνα».

Σύμφωνα με το εννιάτομο Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης του Δ. Δημητράκου (το θεωρούμε το πληρέστερο και γι’ αυτό ανατρέχουμε πάντοτε σε αυτό για τους ορισμούς) τα κάλαντα είναι «ευχετήρια και εγκωμιαστικά ή εορταστικά άσματα αδόμενα υπό παίδων κατά τας παραμονάς των Χριστουγέννων, του Αγίου Βασιλείου και των Θεοφανίων». Ο ρυθμός τους αλλά και η στιχουργική δομή θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τα δημοτικά τραγούδια. Τα κάλαντα ξεκινούν συνήθως με κάποιον χαιρετισμό, στη συνέχεια αναγγέλουν τη γιορτή που πλησιάζει (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα) και καταλήγουν συνήθως σε ευχές προς το νοικοκύρη, την νοικοκυρά και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Ως προς τις παραλλαγές τους, είναι πραγματικά αξιοθαύμαστα πόσες πολλές συναντά κανείς, ακόμα και σε διπλανά χωριά. Αυτό δείχνει και τη διάθεση εμπλουτισμού και διαφοροποίησης κάθε περιοχής με ντόπια γλωσσικά στοιχεία αλλά και διάθεση να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνήθειες και έθιμα κάθε περιοχής. Η προέλευση του εθίμου πιθανότατα είναι αρχαιοελληνική καθώς έχουν βρεθεί αρκετά γραπτά που θυμίζουν τα μετέπειτα και σημερινά κάλαντα. Τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα πιθανότατα με κάποιο σκαλιστό ομοίωμα καραβιού ανά χείρας τραγουδούσαν τον ερχομό του θεού Διονύσου ενώ άλλες φορές κρατούσαν κλαδιά ελιάς στα οποία έδεναν κλωστές πάνω στις οποίες κρεμούσαν τις προσφορές των οικοδεσποτών που επισκέπτονταν. Αργότερα, στο Βυζάντιο, το καράβι αντικατέστησαν τα φαναράκια ενώ κάπου εκεί πρέπει να εμφανίζονται κάποια αυτοσχέδια κρουστά μουσικά όργανα που συνόδευαν την ως τότε α καπέλα ερμηνεία. Σταθερά έχουν παραμείνει δύο χαρακτηριστικά. Αφενός το φιλοδώρημα που προσδοκούσε ο άδων από τον οικοδεσπότη που επισκεπτόταν, αφετέρου τα καλά λόγια (έπαινοι, παινέματα, ευχές) που περιείχαν τα κάλαντα προσωποποιημένα προς το νοικοκύρη. Το φιλοδώρημα, αναλόγως της εποχής κυμάνθηκε από γλυκίσματα (κουραμπιέδες, μελομακάρονα) και καρπούς μέχρι και μεγάλο χαρτζιλίκι την εποχή της ευφορίας. Οι τραγουδιστές – οργανοπαίκτες των καλάντων ονομάζονται «καλαντιστές».

Κάλαντα Καππαδοκίας και Μυτιλήνης 

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου
κι αρχή που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει
τεριρέμ. τερου, τεριρέμ

Περπάτησε, χαιρέτησε όλα, όλα τα ζευγαράκια
κι ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν ο Αι Βασίλης.
τεριρέμ, τερου, τεριρέμ

- Βασίλη μ’, πούθεν έρχεσαι και πού και πούθε κατεβαίνεις;
– Από τη μάνα μ’ έρχομαι και στο και στο σχολειό παγαίνω.
τεριρέμ, τερου, τεριρέμ

- Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε να τραγουδήσεις.
– Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγού τραγούδια δεν ηξέρω.
τεριρέμ, τερου, τεριρέμ

- Και σαν ηξέρεις γράμματα, πες μας, πες μας την αλφαβήτα.
Και στο ραβδί τ’ ακούμπησε να πει, να πει την αλφαβήτα.
τεριρέμ, τερού, τεριρέμ