Μέρες γερμανικής κατοχής στη Λέσβο

Ημερολόγιο Κατοχής της Μυτιλήνης 1942 - 1944

Μια μοναδική περιγραφή από τον ηγούμενο της Φραγκοκλησιάς Εσπεντίτο Ντανκά


[...] Σε προγενέστερη ανάρτηση είχα κάνει λόγο για τον Κώδικα της Φραγκοκλησιάς Μυτιλήνης περιγράφοντας σύντομα τα γεγονότα τού 1912. Παράρτημα αυτού είναι το τμήμα ενός Ημερολογίου τού, ουσιαστικά τελευταίου, ηγουμένου του μοναστηριού των Φραγκισκανών στη Μυτιλήνη, του π. Εσπεντίτο Ντανκά, που περιλαμβάνει τα γεγονότα των ετών 1942 και 1944 […].

Το Ημερολόγιο είναι γραμμένο για τα έτη 1940 - 1941 σε λυτά φύλλα και σε ιταλική γλώσσα. Τα γεγονότα των ετών 1942 και 1944 τα βρήκα στις λευκές σελίδες ενός έντυπου γαλλικού μυθιστορήματος που υπήρχε τότε σε κάποιο συρτάρι. Τις φωτοτύπησα, αλλά διαπίστωσα ότι δεν αναφέρεται το έτος 1943. Υπάρχουν δύο λόγοι που με κάνουν να πιστεύω ότι η έλλειψη οφειλόταν σε συγκεκριμένο λόγο. Το φοβερό εκείνο έτος τού 1943 με τους ομαδικούς θανάτους από πείνα ίσως στάθηκε η αιτία για τον π. Ντανκά να παραμελήσει τις καταγραφές. Ίσως και ο ίδιος να ήταν άρρωστος ή αδύναμος και χωρίς την ψυχική διάθεση για διατήρηση ημερολογιακών σημειώσεων. Από την άλλη, η καταχώρησή τους στα λευκά φύλλα ενός γαλλικού βιβλίου μπορεί να σημαίνει είτε έλλειψη χαρτιού από το 1943 κ.ε. είτε απόκρυψη των σκέψεών του από τα διερευνητικά αστυνομικά βλέμματα των Γερμανών ή άλλων «ενδιαφερομένων» κατά τις επισκέψεις τους στη Φραγκοκλησιά.

Και αυτές οι σημειώσεις είναι επίσης γραμμένες στην ιταλική γλώσσα από το ασταθές χέρι του λιμοκτονούντα, όπως φαίνεται, πατέρα Ντανκά.

Ο πατήρ Εσπεντίτο Ντανκά έζησε λίγα χρόνια ακόμη μετά την Κατοχή, έως ότου ο φραγκισκανός μοναχός πατήρ Τορκουάτο Μορίνι στο τέλος της δεκαετίας τού 1950, εκπρόσωπος του τάγματος των Φραγκισκανών στην Ανατολή, έφθασε στη Μυτιλήνη. Βρήκε το μοναχό Ντανκά σε άσχημη κατάσταση από άποψη υγείας και φρόντισε να τον στείλει για θεραπεία σε κάποιο νοσοκομείο της βόρειας Ιταλίας, όπου μετά από λίγο καιρό απεβίωσε.

Χάρη σ’ αυτόν τον τσέχικης καταγωγής μοναχό που υπηρέτησε με αυταπάρνηση το μοναστήρι του στην πόλη της Μυτιλήνης σε μια δύσκολη για όλους περίοδο, καταγράφοντας με χιούμορ αλλά και με τρόπο αμερόληπτο και λεπτομερή τα συμβάντα και τα γεγονότα, έχουμε μια εξαιρετική εικόνα των συνθηκών και του πολιτικού κλίματος στα μαύρα χρόνια της Κατοχής του νησιού από τα ναζιστικά στρατεύματα. Ας είναι αιωνία η μνήμη του.



Χάρης Κουτελάκης
δρ. Αρχαιολογίας – ιστορικός

1942

3 Ιανουαρίου.
Έφτασε στο λιμάνι ένα μικρό ελληνικό πλοίο με το χιτλερικό σήμα, με διάφορα τρόφιμα για τα χωριά του νησιού. Δεν έχουμε ούτε μια σταγόνα κρασί. Ερχόταν ένα ιστιοφόρο στη Σάμο γεμάτο κρασί, αλλά στο δρόμο το σταμάτησαν οι Ιταλοί οι οποίοι πήραν σχεδόν όλο το πολύτιμο στοματικό βάλσαμο, αφού βεβαίως το πλήρωσαν, πιο ευγενείς από τους νούμερο ένα συμμάχους τους…
Και σήμερα μείναμε χωρίς λάδι φαγητού - η ιστορία κρατάει πέντε μέρες, και να σκεφτεί κανείς ότι από αποθέματα τα ντεπόζιτα είναι γεμάτα!
7 Ιανουαρίου.
Από σήμερα η πώληση του ψαριού γίνεται από τον αντίστοιχο αρτοποιό με βάση το Δελτίο.
8 Ιανουαρίου.
Από έλλειψη τροφίμων αγόρασα το μεσημέρι στο εστιατόριο μια μερίδα ρεβύθια 60 δρχ.- μια τυρί δρχ. 132- σύνολο 192 χωρίς να χορτάσω, και το βράδυ; Ας όψονται οι υπεύθυνοι.
9 Ιανουαρίου. 
Άγνωστοι έκοψαν την τηλεφωνική σύνδεση με υπόσχεση αμοιβής για όποιον θα κατήγγειλε τους υπευθύνους. Ακούγεται πάλι η είδηση ότι η Μυτιλήνη θα γίνει βάση επίθεσης εναντίον της απέναντι ακτής της Μικράς Ασίας. Αερολογίες.
20 Ιανουαρίου.
Από χθες απαγορεύθηκε σε όλους τους Γερμανούς στρατιώτες να συχνάζουν σε όλα τα καφενεία-εστιατόρια και γενικά σε όλους τους δημόσιους χώρους, όπου και αφισοκολλήθηκε.
Τορπιλίστηκε το μεγάλο ιστιοφόρο «Απόστολος» που ερχόταν από τη Θεσσαλονίκη για τη Μυτιλήνη. Λέγεται ότι μετέφερε μυστικά έγγραφα μεγάλης σημασίας - είναι περίεργο πώς οι Άγγλοι πληροφορούνται λεπτομερώς, συνήθως δεν επιτίθενται στα ιστιοφόρα ακόμα κι αν μεταφέρουν ένα μικρό αριθμό στρατιωτών.
22 Ιανουαρίου. 
Εξωτερική θερμοκρασία 1 βαθμό πάνω από το μηδέν - καιρός νεφελώδης.
23 Ιανουαρίου.
Στις 8 το πρωί εξωτερική θερμοκρασία 0. Καιρός ήρεμος. Τη νύχτα προς 24 χιόνισε πάρα πολύ, πράγμα παράξενο, πράγμα σπάνιο για την πόλη της Μυτιλήνης.
24 Ιανουαρίου.
Χιονίζει. Τη νύχτα άγνωστοι μου έκλεψαν από τον κήπο ένα φτυάρι και έναν γκασμά - προφανώς μπήκαν από το καφενείο Καρατζά -, η αστυνομία ειδοποιήθηκε, έφθασαν επί τόπου αλλά όπως πάντα χωρίς κανένα αποτέλεσμα.
25 Ιανουαρίου.
Χιόνι και παγωνιά. Τα μισά εστιατόρια είναι κλειστά, λένε από έλλειψη τροφίμων.
Αποκαταστάθηκε η θαλάσσια επικοινωνία Μυτιλήνη - Αϊβαλί δυο φορές την εβδομάδα για επιβάτες και εμπορεύματα με μικρά ιστιοφόρα με μηχανή.
26 Ιανουαρίου.
Τη νύχτα καταρρακτώδης βροχή με δυνατό νότιο άνεμο που έλειωσε το χιόνι. Σήμερα παρ’ όλη τη βροχή περίπου 200 γυναίκες πήγαν στη Νομαρχία για να ζητήσουν τρόφιμα. Οι άνδρες είναι υποχρεωμένοι να μην λαβαίνουν μέρος, γιατί θα κατηγορούνταν ως επαναστάτες και θα τους τουφέκιζαν κ.λπ., κ.λπ..
27 Ιανουαρίου.
Με εντολή των Κατοχικών Αρχών απαγορεύθηκαν οι ιδιωτικές τηλεφωνικές επικοινωνίες από τα σπίτια. Μόνο το νοσοκομείο, το φαρμακείο και οι γιατροί μπορούν να χρησιμοποιούν το τηλέφωνο.
28 Ιανουαρίου.
Καιρός άστατος. Βρέχει πολύ, χιονίζει πολύ. Οι τιμές των τροφίμων του τρέχοντος μηνός αυξάνουν συνεχώς και δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί η τιμή. Ψάρι 1.400, ρεβύθια 2.500, φασόλια το ίδιο, αυγό 120, γάλα 200, ένα ξερό σύκο 13 το κομμάτι, αλεύρι 2.300 κ.ο.κ..

1942

1η Φεβρουαρίου.

Σχεδόν ο μεγαλύτερος αριθμός εστιατορίων είναι κλειστά από έλλειψη τροφίμων. Αρκέστηκα σε μερικές ελιές, ένα μανταρίνι και καλή χώνεψη. Δεν έχω χρήματα να πάω στη μαύρη αγορά των κερδοσκόπων, όπου μπορείς να αγοράσεις τα πάντα, συμπεριλαμβανομένου και του κρέατος. Φανταστείτε! Ο γιος του Νομάρχη ο κ. ….ιλίας είναι ένας από τους αρχηγούς των κερδοσκόπων! Ουδέν σχόλιο…

6 Φεβρουαρίου.

Οι γερμανικές αρχές συγκέντρωσαν όλους τους Έλληνες αξιωματικούς του διαλυμένου στρατού, που τους έστειλαν στη Θεσσαλονίκη σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Σώφρον μέτρο.

Φτωχοί γυρίζουν στους δρόμους της πόλης, χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών και φωνάζουν «πεινάω, δώστε μου να φάω». Περίπου στις ίδιες συνθήκες είμαι κι εγώ.

Έγινε διανομή, με βάση το Δελτίο, των πορτοκαλιών νούμερο 2 και ένα λεμόνι - μικρά, μισοσάπια και χωρίς χυμό. Οι πλούσιοι αγοράζουν όσα θέλουν, ο περιορισμός ισχύει για τους φτωχούς και περιθωριακούς. Γενικά, λείπουν τα πάντα, εκτός από τα χόρτα που πουλιούνται για 100 δρχ. και πάνω η οκά.

Δε βρίσκεται όμως ούτε αλάτι για την κουζίνα - κάρβουνα κ.λπ..

Μάρτιος 1942

1- Πήρα από το εστιατόριο δύο βραστά ψαράκια με μια κουταλιά ψαρόσουπα, πληρώνοντας δρχ. 120.
3- Αφισοκολλήθηκε μια ειδοποίηση που λέει ότι όσοι έχουν στο σπίτι περισσότερες από 5 οκάδες τροφίμων, είναι υποχρεωμένοι να το δηλώσουν. Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι!
8- Έλαβα από τη Νομαρχία 5 οκάδες φασόλια - δρχ. 900.
12- Αφισοκολλήθηκε μια ειδοποίηση, ότι δεδομένης της δυσκολίας να εισαχθούν τρόφιμα απ’ έξω, όλοι θα πρέπει να (…) ελιές, κ.λπ..
21 Μαρτίου. Εξωτερική θερμοκρασία ώρα 8 το πρωί, βαθμοί 3 πάνω από το μηδέν.
22 Μαρτίου. Ημέρα (…) εξωτερική θερμοκρασία 0 - νερό παγωμένο.
23- Τουφέκισαν 4 άτομα γιατί είχαν στο σπίτι τουφέκια για το κυνήγι.
26- Είχα 5 οκάδες ρύζι από τους Γερμανούς. Ευτυχώς ζω…
27- Έγραψα στον Πρόεδρο της Βουλής στην Αθήνα ότι ο κ. Νομάρχης δε μου χορηγεί τα απαραίτητα για να ζήσω.

Το «ως εδώ και μη παρέκει» της ακρίβειας - λείπουν αλάτι, λάδι, σαπούνι, ντόπια προϊόντα. Ψάρια που λέγονται μπαρμπούνια κοστίζουν δρχ. 900 η οκά μέχρι 1.800. Μαρίδες 900 - (…) 1.000, σαρδέλες 1.200, γάλα 400, αυγά 120 το ένα, κάστανα 260, τυρί 1.400, αλεύρι 2.000, μερίδες κρέας 180, ψάρι 140, χόρτα 50 έως 80, ρώσικη σαλάτα 50.
 

Απρίλιος 1942

Τουφεκίσθηκαν από τους Γερμανούς δύο Έλληνες, που κατηγορήθηκαν για κλοπή.
4- Για τις γιορτές του Πάσχα δόθηκαν στους κατοίκους τα εξής: 560 γραμμάρια αλεύρι ανακατεμένο με πίτουρα, 320 γρ. λάδι, 320 γρ. σουσάμι και 320 γρ. σαπούνι. Ιδού το δώρο για τις γιορτές τού Πάσχα τού 1942!

5- Πάσχα ισχνό. Τη συνηθισμένη ώρα διαβάστηκε η Θ. Λειτουργία. Η χορωδία εκτέλεσε διάφορα κομμάτια… παντελής απουσία των στρατιωτικών Τευτόνων, όπως άλλωστε από όλες τις γιορτές. Το μεσημέρι με κάλεσε ο κ. Γ. Ντε Πόρτου. Οι περισσότερες ταβέρνες έχουν κλείσει λόγω ελλείψεως πρώτης ύλης.

9- Κατά τις 9 το πρωί πέρασε ένα αεροπλάνο σε μεγάλο ύψος, μάλλον εχθρικό, ήσυχα.
Οι Γερμανοί κόλλησαν στην είσοδο των καφενείων, στις ταβέρνες και άλλων δημόσιων χώρων, την απαγόρευση για τους στρατιώτες τους να εισέρχονται σ’ αυτά.

Σήμερα έκοψα το ηλεκτρικό γιατί οι κύριοι με έβαζαν να πληρώνω και τα κιλοβάτ που δεν κατανάλωνα - κατά τον Αύγουστο θα το επαναφέρω - τώρα δεν χρειάζεται.

14- Στις 5 το πρωί πέρασαν δύο αεροπλάνα που πολυβολήθηκαν χωρίς αποτέλεσμα.
15- Έκανα διαβήματα για να πάω στη Σμύρνη να προμηθευτώ τρόφιμα, οι Γερμανοί ήταν ευνοϊκοί, αλλά ο Τούρκος πρόξενος είπε ότι θα έπρεπε να ανανεώσω το διαβατήριο - περιμένουμε!

17- Είχα από τον κ. Ελένερ 15 οκάδες ρυζιού, μια αληθινή πρόνοια που ήρθε από τον ουρανό. Έχουν διακοπεί όλες οι τηλεφωνικές επικοινωνίες με τον κόσμο.
18- Έγραψα στον τοπικό πατέρα Ηγούμενο της Σμύρνης, που δεν τον γνωρίζω προσωπικά, αν μπορούσε να μου στείλει λίγα τρόφιμα, διαμέσου (...), όπως μου υπέδειξε ο Τούρκος Πρόξενος.

24- Είμαστε χωρίς λάδι, στη μαύρη αγορά κοστίζει δρχ. 400 η οκά…

25- Χθες και σήμερα οι γυναίκες πήγαν στη Νομαρχία για να ζητήσουν τρόφιμα - οι άνδρες δεν μπορούν να το κάνουν γιατί θα τους κατηγορούσαν και θα τους καταδίκαζαν για επαναστάτες, και έστειλαν τις γυναίκες τους.

26- Ο Μητροπολίτης (…) είχε μεγαλόπρεπα ανακοινώσει στην εφημερίδα ότι σήμερα θα λάβαινε χώρα η συνηθισμένη περιφορά στους δρόμους της πόλης της εικόνας που περιέχει τα λείψανα ενός υποτιθέμενου νεομάρτυρα, που οι Τούρκοι σκότωσαν τα παλιά χρόνια. Την τελευταία στιγμή οι Γερμανοί απαγόρευσαν την εκδήλωση και όλα έγιναν στην εκκλησία. Πάρα πολύ καλά.

27- Σήμερα στις 5 η ώρα το πρωί δόθηκε συναγερμός με τις σειρήνες. Επρόκειτο μόνον για στρατιωτικές ασκήσεις, που διαρκούν μέχρι τις 9 π.μ..

27- Το λάδι κοστίζει 525 δρχ. στη μαύρη αγορά - εμπρός Σαβόια - Η λίστα της ακρίβειας ανεβαίνει και πάντα ανεβαίνει (…)

Μάιος 1942

4- Σήμερα την αυγή τουφεκίστηκαν τρεις Έλληνες, μεταξύ των οποίων ένας αστυνομικός γιατί επιβιβάζονταν κρυφά για τις ακτές της Μικράς Ασίας απέναντι και στάλθηκαν πίσω από τις τούρκικες αρχές.
9- Από τις 9 π.μ. μέχρι το μεσημέρι, δύο αεροπλάνα ή μάλλον γερμανικά υδροπλάνα έκαναν το γύρο του νησιού και των πέριξ - Λέγεται ότι ο κυβερνήτης ενός ελληνικού ιστιοφόρου ανέφερε ότι είδε ένα αγγλικό υποβρύχιο.

15- Την αυγή, τουφεκίστηκαν 7 άτομα, μεταξύ των οποίων ένας δόκιμος αξιωματικός, ένας υπαξιωματικός, ένας αστυφύλακας κατηγορούμενοι ότι εγκατέλειψαν το νησί με την πρόθεση να ενεργήσουν εναντίον του Άξονα… Αυτήν τη φορά η θανατική απόφαση λέγεται ότι προκηρύχτηκε σύμφωνα με τους γερμανικούς νόμους. Τους πρόδωσε ο βαρκάρης και λοιπόν περιμένει την ανταμοιβή στο τέλος του πολέμου. Πληρώθηκε και από τους μεν και από τους δε. Νέος Ιούδας Έλληνας.

24- Την αυγή τουφεκίστηκαν 4 Έλληνες με τη συνηθισμένη κατηγορία ότι ενήργησαν εναντίον του Άξονα και ότι πήγαν κρυφά στην απέναντι ακτή της Μικράς Ασίας. Συνολικά ήταν πέντε αλλά ένας πέθανε στη φυλακή από καρδιά, λίγες μέρες πριν, πατέρας πολλών παιδιών - και έτσι είχε κηδεία, ενώ τους τουφεκισμένους τους βάζουν σε σάκκους και τους πετάνε στη θάλασσα… - Μετά τον τουφεκισμό, τους βάζουν σε σάκκο, τους ανοίγουν την κοιλιά με τρόπο που τα εντόσθια να πέφτουν στον πάτο του σάκκου, που κατόπιν τον δένουν, και το περιέχον και το περιεχόμενο το δίνουν τροφή στα ψάρια, και γι’ αυτό οι σαρδέλες είναι γευστικότατες και παχιές! καλή όρεξη… Ένας από τους προαναφερθέντες προδόθηκε από τον ανεψιό (εγγονό) του, που ήθελε να τον κληρονομήσει! Πράγματα απίστευτα, αλλά όντως αληθινά στους τρέχοντες καιρούς…

Μάιος 1942

Έγινε καταγραφή του πληθυσμού της πόλης και των περιχώρων για να επαληθεύσουν πόσα είναι τα δελτία για τα τρόφιμα που δίνονται. Λένε ότι θα είναι τρεις κατηγορίες - δηλαδή των πλούσιων, που θα πληρώνουν το περισσότερο, μεσαία τάξης με μεσαία τιμή και οι φτωχοί με ελάχιστη τιμή. - Η αγγαρεία διήρκεσε από τις 5 το πρωί μέχρι τις τρεις το απόγευμα, και σ’ αυτό το διάστημα δεν επιτρεπόταν σε κανένα να βγει από το σπίτι. Όπως πάντα, έγιναν απάτες, γιατί πολλοί ήρθαν από το εσωτερικό του νησιού και προσαρτήθηκαν από φίλους και συγγενείς σαν μόνιμοι κάτοικοι, που μετά έφυγαν για τα σπίτια τους για να εγγραφούν την επόμενη Κυριακή, και αυτήν τη φορά νόμιμα. Οι Έλληνες!

«Φοβού τους Έλληνες και δώρα φέροντες», έγραφε ένας αρχαίος Ρωμαίος…

Η ακρίβεια του τρέχοντος μήνα είναι σε συνεχή άνθιση - στην κανονική αγορά εκτός από λίγα κεράσια δρχ. 450 η οκά - λαχανικά και κάποιο σπάνιο κολοκυθάκι δρχ. 300 η οκά - σαλάτα 60 - τις ελιές τις έκρυψαν και πουλιούνται μόνον στη μαύρη αγορά - το λάδι δρχ. 1.000 η οκά - λίπος για μαγείρεμα δρχ. 600 η οκά - κρέας 2.200 η οκά - ψάρι 700 και πάνω ανάλογα με την ποιότητα - ψωμί των Γερμανών στρατιωτών, που κι’ αυτοί επωφελούνται δρχ. 2.000 το κιλό - τα αυγά 150 το ένα - σπίρτα 120 το κουτί - κάρβουνα-ξύλα, όσο ζητάνε - αλάτι μαγειρικό δε βρίσκεται. Ένα ζευγάρι καινούργια παπούτσια κοστίζουν 15.000 δρχ. οι απλές σόλες 5.000 - Ο εργάτης ζητάει για τη δουλειά της μέρας ώρες 8, δρχ. 600 το λιγότερο.

Ιούνιος 1942

6- Λείπουν εντελώς τα ψιλά των 100 και 50 δραχμών, που τα έκρυψαν για να τα δώσουν στη μαύρη αγορά. Τα χαρτονομίσματα των 1.000 - αφθονούν, αλλά δεν έχουν αξία και δεν είναι δυνατόν να αγοράσει κανείς κάτι τι - απαιτούν να πληρώνονται με μικρά νομίσματα. Όλα συμβαίνουν κάτω από τα μάτια της Αστυνομίας και θα έλεγε κανείς ότι οι Αρχές συμφωνούν - δεν υπάρχει Κυβέρνηση - ο καθένας κάνει και δρα σύμφωνα με τα συμφέροντά του .

21- Εδώ και λίγες μέρες κάνει ζέστη - το θερμόμετρο στο διάδρομο δείχνει στις 3 το απόγευμα 32 βαθμούς Κελσίου. Φυσάει ζεστός αέρας - ουρανός καθαρός - ωριμάζουν τα φρούτα που θα είναι τροφή των (…)

24- Γύρω στις 8 το απόγευμα δόθηκε συναγερμός, όχι όπως συνήθως με τις σειρήνες, αλλά προφορικά από την Αστυνομία, να επιστρέψουν όλοι στα σπίτια τους - Σε λίγα λεπτά, οι δρόμοι ερήμωσαν - κυκλοφορούσαν μόνον οι Αστυνόμοι οπλισμένοι και Γερμανοί στρατιώτες. Αυτοί οι τελευταίοι έφτιαχναν εμπόδια στις οδούς της θάλασσας με έπιπλα που έπαιρναν από τα σπίτια. Υποκρίθηκαν επίθεση του υποτιθέμενου εχθρού και παρόμοιες βλακείες. Η κωμωδία τελείωσε στις τρεις και μισή το πρωί, με τον ήχο της τρόμπας. Σωθήκαμε!

26- Σήμερα δεν έχω τίποτα να φάω, οι περισσότερες ταβέρνες είναι κλειστές λόγω έλλειψης πρώτης ύλης - στην αγορά τίποτα - τηλεφώνησα στη (…) και στον Έλληνα Μητροπολίτη να με βοηθήσουν - Αυτός ο τελευταίος μου έστειλε δώρο περίπου 4 κιλά αχλάδια εξαιρετικής ποιότητας. Οι άλλοι τίποτα. Τι να κάνω; Το ρωτάω στους δικούς μας, σ’ αυτούς εναπόκειται να απαντήσουν. Είναι αλήθεια ότι ο κ. G. De Portu, συν-πρόξενος της Ιταλίας, πού και πού μου στέλνει κάτι τι, που το χρεώνει στο Γηροκομείο (;), αλλά όποτε θέλει αυτός, που στο τέλος μετά την εγκαθίδρυση της σημαίας, θα έπρεπε να φερθεί πιο ενεργητικά και να βοηθήσει τον (σημείωση: καθολικό) πατέρα. Πριν έβρισκε τη δικαιολογία της σημαίας και της γαλλικής προστασίας και υποσχόταν βουνά και θάλασσες αν δεχόμαστε την ιταλική προστασία, αλλά ας κλείσουμε και ας περιμένουμε καλύτερους καιρούς για να πούμε όλη την αλήθεια που σήμερα φαίνεται.

29- Είμαι χωρίς τρόφιμα. Σε πέντε κύριες ταβέρνες που πήγα δεν βρήκα τίποτα. Το μεσημέρι τηλεφώνησα στον κ. (αστυνόμο) του Ιταλικού Προξενείου να καταδεχτεί να μου στείλει ένα πιάτο. Απάντησε ότι ήταν καλεσμένος και δεν ετοίμασε τίποτα για γεύμα και μου έστειλε περίπου δύο οκάδες αχλάδια, από τις οποίες πέταξα τα μισά, γιατί ήταν σάπια και δεν έφαγα φαγητό. Δεν θα ήξερα να προσδιορίσω αν πουλήθηκαν ή αν χαρίστηκαν! θα το δούμε στη συνέχεια…

30- Πήρα το μεσημέρι στην ταβέρνα δύο μερίδες μπάμιες και παντζάρια, πληρώνοντας δρχ. 565 - Αφήνω στον αναγνώστη να κρίνει αν χόρτασα ή όχι. Και το βράδυ; Γόρδιος δεσμός για το πορτοφόλι και την κοιλιά…

Σήμερα το απόγευμα, μοιράστηκε από τους φούρνους μισή οκά αλεύρι τύπου (…), αλλά λιγάκι καλλίτερο από την προηγούμενη μοιρασιά, αλεύρι γεμάτο σκουλήκια, μουχλιασμένο και (…), τόσο που πολλοί δεν το πήραν, και άλλοι αφού το χρυσοπλήρωσαν το πέταξαν, και εκείνοι που το χρησιμοποίησαν έπαθαν πονόκοιλο. Αυτό συμβαίνει για όλα τα πράγματα. Οι αποθήκες είναι γεμάτες και οι τροφές δεν μοιράζονται παρά μόνον σε κατάσταση που να μην τρώγονται, και κανείς δεν μπορεί να πει τίποτα, γιατί έτσι θέλουν (…) Διοικεί η κερδοσκοπική δικτατορία και έτσι είναι.

Η τιμή των κυριοτέρων τροφίμων αυτό το μήνα είναι η εξής: Ψωμί δεν υπάρχει - κρέας επίσης - ψάρια επίσης - (σημειωτέον ότι όλα αυτά μπορούν να αγοραστούν από τους κερδοσκόπους στη μαύρη αγορά σε τρελές τιμές: λάδι 1.400, ξερά όσπρια 3.500, ντομάτα 1.400, φρέσκα όσπρια 1.000, φρούτα γενικά από 300 και πάνω, σαπούνι 3.000, ελιές 400, κάρβουνο 160, ξύλα 50, ξίδι 1.000, κρασί 1.400, αλάτι 106 κ.ο.κ. -

Ιούλιος 1942

Πήγα στις γερμανικές αρχές (Kreis Kommandatur) για να εκθέσω την πολύ αβέβαιη κατάστασή μου, για την αδυναμία να προμηθευτώ τα απαραίτητα για να ζήσω, λέγοντας επί πλέον ότι οι τοπικές αρχές δε λαβαίνουν υπόψη τους τη δίκαιη απαίτησή μου ότι πρέπει να ζήσω.
5- Έφθασε στο λιμάνι ένα φορτίο τροφίμων που έστειλε ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, για να μοιραστεί στον πληθυσμό. Περιμένουν τον αντιπρόσωπο του ως άνω Ερυθρού Σταυρού για να επιβλέπει τη διανομή.
7- Στη Νομαρχία έγινε μια διαμαρτυρία των γυναικών - οι άνδρες δεν μπορούν να λάβουν μέρος με τον κίνδυνο να κατηγορηθούν ως επαναστάτες - που ζητούσαν τρόφιμα, με δυνατές φωνές και ύβρεις για τον κ. Νομάρχη-κερδοσκόπο νούμερο 1.
8(;)- Σήμερα μοιράστηκε στον πληθυσμό το φορτίο τροφίμων που έφτασε στις 5 τρέχοντος μηνός, δηλ. φασόλια - σταφίδα - ξερά σύκα και ρεβύθια - σε μικρή ποσότητα, γιατί ο Δεσπότης, ο κ. Νομάρχης και η παρέα του πήραν για τον εαυτό τους τα υπόλοιπα ή καλύτερα τα υπόλοιπα που δεν έκλεψαν, τα μοίρασαν δωρεάν στο λαό.
27- Μοιράστηκε από τους φούρνους μερίδα ακάθαρτης φαρίνας, που έφθασε από τη Γερμανία, κάθε μερίδα 3 οκάδες κατ’ άτομο, δρχ. 200 η οκά.
Οι τιμές των τροφίμων του μήνα είναι οι εξής: ξερά κρεμμυδάκια 1.500 - ένα αυγό 225 - και τα υπόλοιπα όπως τον Ιούνιο με μια μικρή αύξηση -
28- Σήμερα το πρωί, την αυγή, τουφεκίστηκαν τρεις Έλληνες, από τους οποίους ένας βρέθηκε να έχει ένα ρεβόλβερ και οι άλλοι δύο, γιατί έκλεψαν δύο οκάδες τσιμέντο. Ο τέταρτος είχε την τύχη να πεθάνει στη φυλακή από καρδιά, και είχε και θρησκευτική κηδεία, ενώ τους άλλους, και γενικά όλους τους εκτελεσθέντες, τους πετάνε στη θάλασσα, αφού τους ξεκοιλιάσουν. Ιδού ο πολιτισμός τού Στάλινγκραντ.
 

Αύγουστος 1942

12. Ψιλοβρέχει όλη τη μέρα. Λένε πως τα σύκα θα σκουληκιάσουν - κανένα πρόβλημα - καλύτερα να τα φάνε τα σκουλήκια παρά οι κερδοσκόποι…

Ο μήνας Αύγουστος πέρασε σχετικά χωρίς ειδικές ημερήσιες πολιτικές περιπέτειες. Ηρεμία - Κάνει ζέστη - Η ακρίβεια αυξάνει - Στην ταβέρνα μια μερίδα όσπρια κοστίζει δρχ. 250 - κρέας 560 - ψάρι 300 - μερίδα ξερά όσπρια, όχι πιο πολλά από 50 κομμάτια ή σπόρια δρχ. 300 - Στην αγορά φρέσκα λαχανικά από 600 και πάνω - κρεμμύδια 1.500 - λάδι 2.200 - φρούτα γενικά από 500 και πάνω - ελιές 650 - 1.000. Κρασί χειρίστης ποιότητας 1.400 - ζάχαρη 8.000 - 10.000 - Ένα ζευγάρι καινούργια παπούτσια 70.000 - οι σόλες 15.000.
Τα έσοδα του μοναστηριού, συμπεριλαμβανομένης και της εκκλησίας, δεν υπερβαίνουν τις 7.000 δρχ. το μήνα, ας κρίνει ο αναγνώστης, ας συμπεράνει - χωρίς σχόλια.

Το Ημερολόγιο συνεχίζεται με το έτος 1944, γραμμένο στην πίσω όψη φύλλων γαλλικού μυθιστορήματος, ως εξής:

4 Ιουνίου 1944

Κατά τις 7:45 μ.μ. ξαφνικά άρχισε ένας πολύ μεγάλος θόρυβος από όπλα, κανόνια και μυδράλια, τουφέκια και ρεβόλβερ. Εκείνη την ώρα, ένας μεγάλος όγκος κόσμου που είχε παραβρεθεί σε αγώνα ποδοσφαίρου στη θέση Ταρλά, επέστρεφε. Ας φανταστεί κανείς τον πανικό που δημιουργήθηκε, αφού κανείς δεν ήξερε τι συνέβαινε! Η γενική σύγχυση κράτησε ένα τέταρτο, όταν δόθηκε το σύνθημα λήξης του κινδύνου με το σφύριγμα της σειρήνας.
Ιδού τι συνέβαινε: Έξω από το μόλο του εξωτερικού λιμένα βρισκόταν ένα αγγλικό υποβρύχιο στην επιφάνεια. Μερικοί έλεγαν ότι ήταν γερμανικό και ότι είχε σταλεί επίτηδες για να δοκιμαστεί η ετοιμότητα της φρουράς του νησιού, ενώ άλλοι έλεγαν ότι ήταν εχθρικό. Για να αποφευχθούν θύματα αφού ο λιμενοβραχίονας ήταν κατάμεστος από κόσμο, ρίχτηκαν δύο κανονιές στον αέρα και κάποιες κόκκινες φωτοβολίδες, σημάδι κινδύνου. Σ’ αυτό το σημείο οι Γερμανοί πήραν είδηση την παρουσία του και άρχισαν εναντίον του τα πυρά τους. Το υποβρύχιο καταδύθηκε αφήνοντας στην επιφάνεια τρεις άνδρες του πληρώματος, από τους οποίους οι δύο που κρατιόντουσαν από τα σχοινιά του, περισυλλέχθηκαν. Ο τρίτος δεν πρόλαβε και αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς. Αυτή με λίγα λόγια είναι η Ιστορία του περιστατικού. Είναι άξια θαυμασμού η αγγλική θρασύτητα και η κακή φρούρηση των Γερμανών. Το υποβρύχιο από μακρού χρόνου ήταν στην είσοδο του λιμανιού! Άνευ σχολίου.

Όπως κι αν είναι, περάσαμε ένα τέταρτο Καρναβαλιού… και νομίζω πως είχαν δίκιο εκείνοι που έλεγαν ότι επρόκειτο για ένα γερμανικό υποβρύχιο του οποίου η παρουσία ήταν γνωστή στο Διοικητή. Το βαρύ πυροβολικό μπήκε στη δράση καθυστερημένα, όταν το πλοίο είχε εξαφανιστεί και βρισκόταν εν ασφαλεία.

7 Ιουνίου.

Σήμερα έγινε επίσημη κηδεία μιας ντουζίνας ανθρώπων που κτυπήθηκαν από ένα κομμάτι οβίδας την περασμένη Κυριακή κατά τη διάρκεια του χαλασμού που ήδη έχει περιγραφεί.
Από χθες παρατηρείται πτώση στις τιμές των τροφίμων ως επακόλουθο της απόβασης των Άγγλων στη Γαλλία πριν μερικές ημέρες.

12 Ιουνίου.

Η πτώση των τιμών που προανέφερα δεν είχε μεγάλη διάρκεια. Επιστρέψαμε στις τιμές του παρελθόντος, έτσι πληρώνουμε την οκά ψαριού τελευταίας ποιότητας με δρχ. 1.400. Το κρέας από 8 εκατομμύρια και πάνω. Τα καρύδια 1 εκατομμύριο. Για να ζήσει κανείς μέτρια δεν φτάνει μισό εκατομμύριο τη μέρα!

29 Ιουνίου.

Σήμερα εστάλησαν στη Θεσσαλονίκη 4 αξιωματικοί της ελληνικής Αστυνομίας με αεροπλάνο που ήλθε επίτηδες να τους παραλάβει. Ο κ. Γκολούσσι και κάποιος άλλος ήταν ανώτερου βαθμού. Δεν είναι γνωστός ο λόγος της αποστολής τους και της σύλληψής τους για κάποιες ημέρες εδώ από τη γερμανική Αστυνομία. Ένας άλλος αξιωματικός της ελληνικής Αστυνομίας κατόρθωσε να δραπετεύσει από το κρατητήριό τους και μέχρι στιγμής δεν έχει συλληφθεί. 

10 Ιουλίου 1944.

Σήμερα το πρωί κατά τις 6 έκοβε βόλτες πάνω από το νησί ένα εχθρικό αεροπλάνο, χωρίς όμως να επιχειρήσει σε πράξεις. Αρκέστηκε να εξερευνά.

Εδώ και τρεις μέρες τα ξερά λαχανικά και τα όσπρια χάθηκαν από την αγορά γιατί τα έκρυψαν για να τα ξαναπαρουσιάσουν αργότερα με υψηλότερη τιμή και κανένας ούτε βλέπει ούτε ακούει ούτε μιλάει γιατί έτσι αρέσει στους υψηλά ιστάμενους… Το βοδινό κρέας κοστίζει 8 εκατομμύρια η οκά. Το ψόφιο κατσίκι 4 εκατομμύρια. Ένα αυγό 200 χιλιάδες και τα λαχανικά γενικώς πάνω από 1 εκατομμύριο, ενώ το κολοκυθάκι 200 χιλιάδες. Τα φρούτα 300 χιλιάδες. Μήλα η οκά 1 εκατομμύριο, το τυρί από 3 εκατομμύρια και πάνω, το ψάρι από ενάμιση και πάνω ανάλογα με την ποιότητα. Για τα υπόλοιπα τρόφιμα δεν υπάρχει τιμή. Πατάτες 1 εκατ. 600 χιλιάδες, λάδι 4 εκατομμύρια.

13 Ιουλίου.

Σήμερα το πρωί κατά τις 7 έκοβε βόλτες πάνω από το νησί ένα εχθρικό εξερευνητικό αεροπλάνο.

7 Αυγούστου.

Τη νύχτα από Κυριακή προς Δευτέρα κατά τη 1 μετά τα μεσάνυχτα ξυπνήσαμε από κανονιοβολισμό. Το πρωί μαθεύτηκε ότι μερικές ελαφρές ναυτικές δυνάμεις είχαν εισέλθει στον κόλπο της Γέρας. Συνόδευαν ένα ιστιοφόρο γεμάτο ζάχαρη και ένα άλλο γεμάτο λάδι. Οι πυροβολαρχίες έριξαν από τον Καρά Τεπέ φυσικά, χωρίς αποτέλεσμα και αυτά τα πράγματα συμβαίνουν στο κέντρο (στην έδρα) του γερμανικού στρατού Κατοχής! Ας φανταστούμε τι γίνεται αλλού…

8 Αυγούστου.

Τα μπαρμπούνια η οκά 20 εκατομμύρια! 

14 Αυγούστου.

Στην αγορά λείπουν εντελώς τα λαχανικά. Το βοδινό η οκά 44 εκατομμύρια, το αρνί 34 και η χείριστη ποιότητα 24 εκατομμύρια. Τα ψάρια από 3 και πάνω, το ψωμί 6 εκατομμύρια, το αυγό 1 εκατομμύριο.

22 Αυγούστου.

Σήμερα κατά τις 2 το απόγευμα τουφεκίστηκε από αγνώστους (ίσως από αντάρτες) σε δημόσιο δρόμο κοντά στο σπίτι του ο κ. Αμπατζηδέλης, ιδιοκτήτης ενός μεγάλου καταστήματος και μεγάλης ποσότητας αποθηκευμένων τροφίμων, που δεν ήθελε να τα θέσει προς πώληση για τον πεινασμένο λαό. Η γενική εντύπωση είναι ότι οι άγνωστοι μ’ αυτή τους την πράξη έκαναν ευεργεσία. Από φόβο πολλοί από τους υψηλά ιστάμενους δεν τολμούν να βγουν από τα σπίτια τους. 

7 Σεπτεμβρίου.

Εδώ και λίγες ημέρες ακούγεται επίμονα ότι οι γερμανικές κατοχικές Δυνάμεις θα εγκατέλειπαν το νησί, πράγμα που επιβεβαιώνεται από το την εκκένωση της βάσης του Καρά Τεπέ που ήταν το τελευταίο τους καταφύγιο σε περίπτωση μιας αποβίβασης και κατάκτησης του ελληνικού νησιού από εχθρικές Δυνάμεις.

Από χθες το βράδυ υπάρχει φήμη ότι ο κ. G. De Portu, ευρισκόμενος με την οικογένειά του στην εξοχή στο χωριό Φίλια, είχε δολοφονηθεί από τους κομμουνιστές, οι οποίοι δυστυχώς μέχρι τώρα έκαναν διάφορες δολοφονίες ευκατάστατων προσώπων.

Εδώ και τρεις ημέρες δεν είναι δυνατόν να προμηθευτεί κανείς τρόφιμα και λαχανικά γενικώς. Οι πωλητές δε δέχονται ελληνικά χρήματα και παραχωρούν τα τρόφιμα έναντι ανταλλαγής με άλλα είδη. 

10 Σεπτεμβρίου.

Τη νύχτα από 9 προς 10 οι γερμανικές κατοχικές Δυνάμεις κατόπιν συμφωνίας με τους Άγγλους εγκατέλειψαν το νησί με προορισμό το Βόλο (;) αφήνοντας επιτόπου όλο το πολεμικό υλικό τους.

Σήμερα Κυριακή η κυκλοφορία δεν είναι ελεύθερη προκειμένου να προληφθούν εχθροπραξίες από μέρους επαναστατικών στοιχείων. Την τάξη εγγυάται η Αστυνομία και οι πολίτες. Ακόμη και οι καμπάνες των ελληνικών εκκλησιών σιώπησαν!

Έξω από το λιμάνι ένα αγγλικό ανθυποβρυχιακό σκάφος κόβει βόλτες και κάθε τόσο ρίχνει και κάποιο κανονιοβολισμό για να δηλώσει την παρουσία του. Από τις 9:30 άρχισε ο ήχος των καμπάνων που διάρκεσε μέχρι τις 12:30 και εκδηλώσεις του λαού στους δρόμους για να εορτάσει την απελευθέρωση.

24 Σεπτεμβρίου.

Σήμερα την αυγή εκτελέστηκαν οι αδελφοί Χρισταλίδη, αδέλφια της συζύγου τού κ. G. De Portu, που τους πέταξαν ζωντανούς στη θάλασσα με σαβούρα για να βουλιάξουν. Είχαν καταδικαστεί σε θάνατο πριν δύο μέρες από το επαναστατικό Δικαστήριο, ούτως ειπείν «λαϊκόν», κατηγορούμενοι για κατασκοπία υπέρ των Γερμανών κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νησί και για άλλες κατηγορίες. 

2 Οκτωβρίου.
Σήμερα έφτασε ο νέος Κυβερνήτης σταλμένος από την ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου με μια σαρανταριά Έλληνες στρατιώτες.

5 Οκτωβρίου.
Σήμερα προς το μεσημέρι έγινε μια πορεία οργανωμένη από τους κομμουνιστές για να διαμαρτυρηθούν εναντίον του νέου Κυβερνήτη. Οι κομμουνιστές θέλουν ως τέτοιον έναν από το δικό τους κόμμα. Δεν επιθυμούν επίσης την εγκαθίδρυση της Αστυνομίας.

7 Οκτωβρίου.
Σήμερα το ξημέρωμα κατά τις 4:30 συνέβη μια ισχυρή σεισμική δόνηση μεγάλης διάρκειας. Οι δονήσεις διάρκεσαν σε μικρή ένταση για 1 ώρα. Στις 9:30 π.μ. έγινε πάλι δυνατή δόνηση μικρότερης έντασης. Πέσανε σοβάδες.
Μερικά χωριά προς το Μόλυβο υπέστησαν ζημιές. Το Κλειού σχεδόν καταστράφηκε. Υπήρξαν θύματα που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο.

8 Οκτωβρίου.
Μέχρι τη 1 ώρα μετά τα μεσάνυχτα νέα δόνηση αρκετά δυνατή κάποιας διάρκειας. Νέα μικρή δόνηση στις 8:30 μ.μ. και νέα ισχυρή στις 11:30 μ.μ..

31 Οκτωβρίου 1944.
Σήμερα το πρωί στις 8:30 μια δυνατή δόνηση σεισμού ήλθε να μας πει καλημέρα ακολουθούμενη προς το βράδυ με μια μικρότερη.
Το ψωμί 200. Σιτάρι 180, κρέας 400, ψάρι από 180 και πάνω, φάβα 150, κριθάρι 120, λάδι 250. Λείπουν τα λαχανικά…

Σημείωση εφημερίδας «Εμπρός»

Δημοσιεύουμε σήμερα επέτειο της έναρξης του ελληνοϊταλικού πολέμου έρευνα του κ. Χάρη Κουτελάκη δημοσιευόμενη στην ιστοσελίδα www.lesvosoldies/. Οι δημοσιευόμενες φωτογραφίες είναι από την ίδια ιστοσελίδα.

Πηγή ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΜΠΡΟΣ