Αγιασος: Άλλη μια χαίνουσα λαβωματιά στην αρχιτεκτονική μας κληρονομιά

Λίγος μόνο καιρός πέρασε από την κατάρρευση της κεραμοσκεπής του ιστορικού κτιρίου του Στέφανου Βρανίδη στο Φολίδι και μια δεύτερη, όμοια, αλλά μεγαλύτερη ζημιά ήρθε να σημάνει – τούτη τη φορά πιο ηχηρά, σχεδόν εκκωφαντικά - τον κώδωνα του κινδύνου της ολοκληρωτικής καταστροφής παλιών μεγάλων οικοδομημάτων, άρρηκτα συνδεδεμένων με την ιστορία και την κοινωνική ζωή του χωριού μας.

Στις 27 Μαΐου 2019 η στέγη του παλιού δημοτικού ελαιοτριβείου στο Καμπούδι, παραδομένη στην φθορά του πανδαμάτορα χρόνου και στην εγκατάλειψη των ανθρώπων, έπεσε με πάταγο ανοίγοντας άλλη μια χαίνουσα λαβωματιά στην αρχιτεκτονική μας κληρονομιά.

Ιστορικά στοιχεία

Τα παλιά τα χρόνια για την ελαιοποίηση της μεγάλης παραγωγής υπήρχαν σ’ όλες σχεδόν τις συνοικίες του χωριού ελαιόμυλοι. Επειδή δεν προλάβαιναν να κατεργαστούν τις ελιές, για να μη χαλάσουν, τις αλάτιζαν. Τα αμπάρια τα είχαν οι παραγωγοί στα σπίτια τους. Οι ελαιόμυλοι κάνανε μόνο την ελαιοποίηση.

Τα λιοτρίβια αντικατέστησαν στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα τους παλιούς ελαιόμυλους, που είχαν σαν κινητήρια δύναμη (τουλάχιστον στην Λέσβο) τα ανθρώπινα χέρια, τη δύναμη των ζώων και το νερό.

Η άμεση γειτνίαση της Λέσβου με τις Μικρασιατικές ακτές και η μεγάλη παραγωγή λαδιού, οι παραχωρήσεις και οι ευνοϊκοί νόμοι των Οθωμανών εκείνη την περίοδο, καθώς και τα συμφέροντα και το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων για την περιοχή, έδωσαν την ευκαιρία σε μια τάξη ντόπιων μεγαλοκτηματιών, που έλεγχαν ήδη την οικονομία του λαδιού, να χτίσουν αυτά τα βιομηχανικά κτίρια.

Το 1877 έγινε στην Αγιάσο το πρώτο ατμοκίνητο ελαιοτριβείο, η παλιά μηχανή στο Καμπούδι, με 4 υδραυλικά πιεστήρια και αποθήκες ελιάς (αμπάρια) και λαδιού. Σήμερα στη θέση του είναι το Δημοτικό Κέντρο Νεότητας και το σχολικό συγκρότημα του Γυμνασίου-Λυκείου Αγιάσου.

Το 1885-1900 έγινε το δεύτερο στο Σταυρί, του Παναγιώτη Σαπουναδέλλη ή Τοκιστή, με 4 υδραυλικά πιεστήρια, αποθήκες ελιάς και λαδιού. Διατηρούνται το φουγάρο και ερείπιά του.

Γύρω στο 1900 έγινε στο Καμπούδι (απέναντι από το Χριστοφίδειο Δημοτικό Γυμναστήριο) το τρίτο ελαιοτριβείο, η καινούρια μηχανή, με 6 πιεστήρια και αποθήκες ελιάς. Πάντα όμως λειτουργούσε με πέντε, γιατί το έκτο ήταν χαλασμένο. Γύρω στο 1973, επί δημαρχίας Στρατή Παν. Τζίνη, ανακαινίστηκε εσωτερικά και αντικαταστάθηκε εκ βάθρων ο μηχανολογικός και λοιπός εξοπλισμός του. Από το 1990 και μετά σταμάτησε την λειτουργία του.

Στο διάστημα που δούλεψε κάλυψε μεγάλο τμήμα της ελαιοπαραγωγής και το κυριότερο έδωσε δουλειά σε πολλούς ανθρώπους, που για μεγάλο διάστημα είχαν εξασφαλισμένο το μεροκάματο και το ένσημό τους.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Πρόκειται για τεράστιο κτιριακό συγκρότημα που περικλείεται από ψηλό λιθόκτιστο μανδρότοιχο και βρίσκεται επί του κεντρικού δημοτικού δρόμου στο «Καμπούδι» απέναντι από το δημοτικό γήπεδο Αγιάσου. Το συγκρότημα αποτελείται από το κυρίως κτίριο του παλιού ελαιοτριβείου και από βοηθητικά κτίσματα (αμπάρια ή μπατές) τα οποία είναι κατασκευασμένα στον αύλειο χώρο του. Το κυρίως κτίριο του ελαιοτριβείου στεγάζεται με παραδοσιακή δίρριχτη κεραμοσκεπή με βυζαντινά κεραμίδια. Τα βοηθητικά κτίσματα (παλιότερα ήταν αποθήκες ελαιοκάρπου, ελαιολάδου, κλπ) είναι, είτε λιθόκτιστα, είτε μεικτής κατασκευής δηλαδή λιθοδομή με στοιχεία συμπαγούς τουβλοδομής, συμπληρωμένη με ξύλινα στοιχεία. Καλύπτονται με δίρριχτη ξύλινη κεραμοσκεπή με βυζαντινά κεραμίδια.

Το κτιριακό συγκρότημα του παλιού Δημοτικού Ελαιοτριβείου που βρίσκεται στη θέση «Καμπούδι» χαρακτηρίσθηκε ως διατηρητέο, γιατί πρόκειται για συγκρότημα κτιρίων που διαθέτει πολύ αξιόλογα χαρακτηριστικά παραδοσιακά αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία που θα πρέπει να διατηρηθούν γιατί αποτελούν τυπικά δείγματα τόσο της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής όσο και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής (σχετική η αριθμ. ΔΠΑ/8359/98/21.1.99 απόφαση Υπουργού Αιγαίου που δημοσιεύτηκε στο 77/τευχος Δ/11.2.99 ΦΕΚ).

Να ανασκουμπωθούμε όλοι!

Οι φωτογραφίες που ακολουθούν (αρχείο Παναγιώτη Μιχ. Κουτσκουδή, πρόσφατες Παναγιώτη Ηλ. Ψυρούκη) μόνο θλίψη και αγανάκτηση μπορούν να προκαλέσουν. Αλλά ταυτόχρονα μπορούν να γίνουν το ερέθισμα που θα κεντρίσει την ευαισθησία και το φιλότιμο πολλών από μας ώστε να αγωνιστούμε από κοινού για να αλλάξει αυτή η αποτρόπαια εικόνα που μας προσβάλλει όλους ανεξαίρετα! Η νέα κοινοτική αρχή, παράλληλα με την αντιμετώπιση των τρεχόντων προβλημάτων, πρέπει κατά προτεραιότητα να δρομολογήσει την εκπόνηση μελετών ανακατασκευής και κατάλληλης αξιοποίησης του κτιρίου με σκοπό την μακροπρόθεσμη ένταξη του έργου σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα. Επί δημοτικών αρχών Παναγιώτη Ηλ. Ψυρούκη και Χρύσανθου Χατζηπαναγιώτη είχαν συνταχθεί μελέτες που μπορούν να αποτελέσουν καλό εφαλτήριο για μια δημιουργική συνέχεια.