ΛΕΣΒΟΣ: ΑΓΡΙΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ

Στη Μυτιλήνη, το νησί των μανιταριών, μπορείτε να φτιάξετε τις ωραιότερες αναμνήσεις.Η μυρωδιά του ούζου, μια εικόνα από τα ελαιόδεντρα, η μαύρη άμμος, μια επίσκεψη στο απολιθωμένο δάσος, οι πίνακες του Θεόφιλου, το φυσικό υδρομασάζ στα ιαματικά λουτρά.

Οι μοναδικές εναλλαγές των εικόνων -από το σεληνιακό τοπίο στα δυτικά μέχρι τον απέραντο ελαιώνα των 11 εκατομμυρίων ριζών στο νότο (κυρίως) - κάνουν τη Λέσβο ιδανικό νησί για διακοπές. «Ίδιο πλατανόφυλλο καταμεσής του πελάγους» χαρακτήρισε ο Οδυσσέας Ελύτης την πανέμορφη πατρίδα του, που δεσπόζει στο ανατολικό Αιγαίο, μια ανάσα από τα τουρκικά παράλια.

Η Λέσβος ακριβώς εξαιτίας της ποικιλίας των επιμέρους οικοσυστημάτων και της βλάστησης καθώς και του ήπιου κλίματός της φαίνεται να ευνοεί την ανάπτυξη ποικίλων μορφών μυκητοχλωρίδας. Περπατήστε λοιπόν σε αυτούς τους βιότοπους.

Η Λέσβος, το τρίτο νησί σε μέγεθος του Αιγαίου, το έβδομο της Μεσογείου χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία οικοσυστημάτων. Φιλοξενεί μια πλειάδα φυτών και ζώων πολλά από αυτά είναι σπάνια και γι’αυτό το νησί τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πόλος έλξης για τον λεγόμενο οικοτουρισμό. Περιηγητές και επιστήμονες έρχονται να μελετήσουν πουλιά και φυτά, έντομα και θηλαστικά.

Η Λέσβος καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από δάση κωνοφόρων και συγκεκριμένα τραχείας πεύκης. Από την τουρκική λέξη για το πεύκο, (çam),  έχει πάρει και την ονομασία του, τσμλίκι. Στη Λέσβο  μπορεί κανείς να συναντήσει και το είδος Χαλέπειος πεύκη, Κουκουναριές, που έχουν φυτευτεί από ανθρώπους και  πράγμα σπάνιο για νησί τη  Μαύρη Πεύκη στην περιοχή των Χιδύρων. Τα δάση όμως αυτά φιλοξενούν και άλλα είδη δέντρων ή θάμνων όπως είδη βελανιδιάς, κουμαριές ή άλλων κωνοφόρων.  

Το τσαμλίκι λοιπόν είναι ο παράδεισος του μανιταρόφιλου. Εδώ καρποφορούν τα μανιτάρια του γένους Lactarius οι περιζήτητοι δηλαδή στο νησί κοτσνίτες, τσαμίτες, πευκίτες αλλά και τα άσπρα μανιτάρια του πεύκου που πολύς κόσμος καταναλώνει, είτε τα χρωματιστά είδη του γένους που αποτελούν πρώτης τάξης μοντέλο για φωτογράφηση. Παντού βέβαια μέσα στα πεύκα θα βρει κανείς ένα μανιτάρι που η κάτω του πλευρά είναι πορώδης σαν σφουγγάρι και συνήθως παραδοσιακά αποκαλείται «σφουγγαρίτης». Κάτω από τις πευκοβελόνες όμως τις καλές μανιταροχρονιές τα μυκήλια, δεν ησυχάζουν. Αναπτύσσονται σχηματίζοντας κύκλους ή μονοπάτια των μαγισσών σχηματισμούς δηλαδή  μαζικής καρποφορίας που οι παραδοσιακοί συλλέκτες ονομάζουν μανιταριές. Εύκολο λοιπόν είναι αν εντοπίσεις ένα κύκλο από λαγαρίτες ή μαβίτες.

 Στη Λέσβο μπορεί κανείς να συναντήσει δάση και οι εκτεταμένες συστάδες καστανιάς  και βελανιδιάς. Δεκάδες είδη μανιταριών συμβιώνουν με τα φυλλοβόλα αυτά δέντρα. Πολλά από αυτά βέβαια παρασιτούν. Έτσι με τις πρώτες βροχές θα συναντήσει κανείς πάνω στους κορμούς της καστανιάς ή της βελανιδιάς το Laetiporus sulfureus γνωστό σε όλη την Ευρώπη, ως κοτόπουλο του δάσους, αλλά και την Fistulina hepatica γνωστή στη βόρεια Ελλάδα ως βοϊδόγλωσσα. Λίγο αργότερα το έδαφος του δάσους φυλλοβόλων θα γεμίσει με μικρά και μεγάλα μανιτάρια. Από τα είδη του γένους Amanita μέχρι τα περιζήτητα είδη του γένους Boletus. Tί να πρωτοθαυμάσει κανείς; Τις πανύψηλες Macrolepiota ή τους πανέμορφους και νόστιμους  Amanita caesarea.

Ο μανιταρόφιλος θα καταλάβει ότι κι άλλοι ενδιαφέρονται για μανιτάρια χελώνες, γυμνοσάλιαγκες και πάνω από όλα τα αγριογούρουνα που έχουν εισαχθεί στον καστανιώνα κι έτσι και πέσουν σε μανιταριά θερίζουν τα πάντα.

Τέλος αντίθετα με ότι θα περίμενε κανείς ο απέραντος λεσβιακός ελαιώνας που καταλαμβάνει πεδιάδες και ακτές, πλαγιές και ρεματιές του νησιού αποτελεί ξεχωριστό πεδίο ενδιαφέροντος για τον μανιταρόφιλο αφού εδώ μπορεί κανείς να συναντήσει πολλά είδη. Εκεί στα όρια των λιοχώραφων όπου δεν περνάει το  τρακτέρ ανάμεσα στους ασχίστες μπορεί κανείς να βρει διάφορα μικρά και μεγάλα είδη μανιταριών. Στην χλόη στα όρια των χωραφιών ή κάτω από τις ελιές στα μέρη που μπορεί να βοσκήθηκαν (και να κοπρίσθηκαν) από πρόβατα με τις πρώτες βροχές κάνουν την εμφάνισή τους διάφορα μανιτάρια.

Η Λέσβος όμως δεν είναι μόνο δάση και ελαιώνες. Οι υγροβιότοποι του νησιού στους δυο κόλπους, αλλά και σε άλλες περιοχές όπως στη Χαραμίδα ή τα παράλια του Μανταμάδου φιλοξενούν όχι μόνο ενδιαφέρουσα χλωρίδα και πανίδα αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα μυκοχλωρίδα κυρίως στους κορμούς των σαπισμένων δέντρων. Ο  μέγας ανακυκλωτής της φύσης τα μετατρέπουν σιγά-σιγά σε γόνιμο έδαφος για να ξεκινήσει ένας νέος κύκλος ζωής. Εκεί θα δει κανείς δεκάδες μικρομανίταρα στα υγρά χορτοτόπια που περιστοιχίζουν τους υγροβιότοπους.

Ανηφορίζοντας δε στα λιβάδια που τους περιστοιχίζουν ανάμεσα στο βοσκημένο γρασίδι με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου αρχίζουν να ξεπηδούν αγαρικά και λυκόπερδα, ριζοπόγωνες. Τα λιβάδια δε που κοπρίζονται κάθε χρόνο από τα αιγοπρόβατα ή τα άλογα αποτελούν ιδανικό τόπο για την ανάπτυξη της μυκοχλωρίδας, είτε βρίσκονται σε παράλια, είτε σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές.

Λαϊκές ονομασίες μανιταριών σε διαφορές περιοχές της Λέσβου

Η καταγραφή των λαϊκών ή εμπειρικών ονομάτων των μανιταριών που συναντούμε σε διάφορες περιοχές της Λέσβου, στηρίχτηκε πάνω στις μαρτυρίες και τις αναφορές γνωστών και φίλων και επιβεβαιώθηκαν από το βιβλίο του Δ. Κελτεμλίδη, «Τα μανιτάρια του βουνού και του Κάμπου».

Αμανίτες: λέγονται στη Λέσβο όλα ανεξαιρέτως τα μανιτάρια. 

Αγκαθίτες: Μανταμάδος, τα Pleurotus eryngii.

Ακσταρίτες: Αγιάσος, Μανταμάδος, Ευεργέτουλας, Lactarius torminosus επειδή βγαίνει στους αστσίστες (Λαδανιά Cistus incanus) αλλά λέγονται και οι Lactarius deliciosus, το πιο διαδεδομένο και περιζήτητο μανιτάρι στο νησί.

Αναρτσίστες, Αρκδίτες, Αρτσίτες: Άντισσα, Σκαλοχώρι, Ερεσσό, Πάμφιλα, Θερμή, Παναγιούδα, Ευεργέτουλας λέγεται ο Pleurotus fuscus (ostreatus) var ferulae, από το φυτό που συνήθως ευδοκιμεί κοντά και δεν είναι άλλο από το Ferula communis (φερούλα η κοινή), που στην τοπική διάλεκτο λέγεται άρτκας ή άρκας.

Καβακίτες ή Λευκ(τσ)ίτες: Μανταμάδος, Μυτιλήνη, Ευεργέτουλα, Πάμφιλα. Πρόκειται για τα μανιτάρια που φυτρώνουν στον κορμό ή σε κούτσουρα λεύκας (καβάκι).

Κμαρίτες: Aγιάσος, Πηγή, Θερμή, Μανταμάδος, λέγονται οι Lactarius deliciosus, επειδή συχνά απαντώνται και στις κουμαριές. 

Λαγκαδιώτες: Mανταμάδος, Συκαμιά, λέγεται ο Pleurotus fuscus (ostreatus) var ferulae, επειδή φυτρώνει σε λαγκαδιές κοντά στο φυτό Ferula communis (φερούλα η κοινή).

Μαδίτες: Mανταμάδος, πρόκειται για το Lepista nuda, από το μωβ (μαβί) χρώμα του.

Πευκίτες (Πιφτσίτις): Αγιάσος, Μανταμάδος, Μυτιλήνη, Πολιχνίτος, Ευεργέτουλας, όλα τα μανιτάρια που βγαίνουν στα πευκοδάση όπως τα είδη Lactarius sanguifluus, Russula delica. Λέγονται επίσης και τσαμίτες από το τσάμι, τούρκικη λέξη που σημαίνει πεύκο.

Πιπερίτες: Μανταμάδος, πρόκειται για το είδος Russula delica.

Πουρδίτες και πουφδίτες: Αγιάσος, Μανταμάδος, είδη του γένους Lycoperdon, τα οποία σε ώριμη ηλικία σκάζουν απελευθερώνοντας τα σπόρια τους, μέσα σε ένα σύννεφο σκόνης. Λέγονται επίσης και της γριάς ο πόρδος ήαλιπουπουρδές (αλεποπορδές).

Συκίτες (στσίτις) : Μανταμάδος, Άντισσα, Ευεργέτουλας, είδος Πλευρωτού, που εμφανίζεται στον κορμό της συκιάς. 

Ψακίτες ή ψακουρίτες :  Σε όλη τη Λέσβο, τα μανιτάρια που δεν τρώγονται, όχι μόνο τα ταξικά αλλά και όσα ανήκουν σε γνωστά στους συλλέκτες είδη. Στην Αγιάσο επίσης λέγονται και σλουκατουρίτες (σκυλοκατουρίτες).

Τα μανιτάρια αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του οικοσυστήματος. Οι βιότοποι του νησιού αποτελούν εξαιρετικούς χώρους ανάπτυξης των μανιταριών. Μελετητές, όπως ο πρωτοπόρος Δημ. Κελτεμλίδης, έχουν γράψει γι’ αυτούς, ενώ σύγχρονοι ερευνητές, όπως οι Γ. Κωνσταντινίδης και Ηλ. Πολέμης, έχουν διατυπώσει το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι βιότοποι αυτοί. Η ενδελεχής μελέτη της μυκοχλωρίδας του νησιού μας αποτελεί μια απαραίτητη κατεύθυνση για όσους νοιάζονται για το περιβάλλον. Σ’αυτή την κατεύθυνση κινείται σε ερασιτεχνικό επίπεδο ο Σύλλογος «Μανιταρόφιλοι Λέσβου», ενώ στη διάδοση της μυκητολογικής γνώσης έχουν συμβάλει τα σεμινάρια του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης δήμου Ευεργέτουλα. Σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί στο νησί πάνω από 150 είδη μανιταριών, ενώ εκτιμάται ότι μια ενδελεχής έρευνα θα καταγράψει πάνω από 1.000 είδη».

Ο Μυκητολογικός Περιβαλλοντικός Σύλλογος «Μανιταρόφιλοι Λέσβου» ιδρύθηκε το 2008, καλύπτει τους μανιταρόφιλους όλου του νησιού και έχει έδρα στο δήμο Ευεργέτουλα. Σκοπός του είναι η προστασία της μυκοχλωρίδας, και συνολικά του περιβάλλοντος του νησιού, καθώς και η έρευνα και η διάδοση της γνώσης σχετικά με τα μανιτάρια και τους μύκητες, τα οφέλη και τους κινδύνους από τη συλλογή και την κατανάλωσή τους. Περισσότερες πληροφορίες για το Σύλλογο στο:

http://manitarilesvos.blogspot.com

 Παραδοσιακά η γνώση της συλλογής των μανιταριών στην Λέσβο, μεταφέρεται από πατέρα σε γιο, όπως και σε όλα τα μέρη της Ελλάδος. Τελευταία όμως, τα δεδομένα άλλαξαν. Τα μανιτάρια έπαψαν να αποτελούν απλά ένα χόμπι, ένα γαστρονομικό πειρασμό, μια ευκαιρία για βόλτα στα δάση του νησιού. Ακόμη και το πιο ταπεινό μανιταράκι του βοσκότοπου, του ελαιώνα, του δάσους, αποτελεί πλέον ένα σημαντικό ερέθισμα για παραπέρα έρευνα, ψάξιμο, διάβασμα.

Γνωρίστε ανθρώπους, που αλλιώς δε θα γνωρίζατε, περπατήστε σε περιοχές που διαφορετικά δεν θα επισκεπτόσασταν. Θαυμάσαμε το μεγαλείο του Αγιασώτικου καστανιώνα και περπατήστε στα μονοπάτια των δασών της Αχλαδερής και της χερσονήσου της Αμαλής θα δείτε πολλά. Μάθαμε περισσότερα για το οικοσύστημα, για το φυσικό περιβάλλον του νησιού, τις λαϊκές ονομασίες των μανιταριών μα και πολλά από τα επιστημονικά τους ονόματα.

Πηγη www.gastrotourismos.gr