Αναβίωση του εθίμου «Κάψαλα (Άγιστρου) – Κλήδονας» στην Αγιασο

Αναβίωση του εθίμου «Κάψαλα (Άγιστρου) – Κλήδονας» στην Αγιασο

Ο Πολιτιστικός Καρναβαλικός Σύλλογος Αγιάσου «Ο ΣΑΤΥΡΟΣ» σας προσκαλεί την Κυριακή 26 Ιουνίου 2016 στις 7 μμ στην Πλατεία Αγοράς Αγιάσου όπου θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση αναβίωσης των πατροπαράδοτων εθίμων «Κάψαλα (Άγιστρου) – Κλήδονας», με  εκφώνηση παραδοσιακών και σατιρικών στίχων, με προβλέψεις για το μέλλον, με το ψήσιμο της παραδοσιακής πίτας για να δείτε το ριζικό σας, με τραγούδι και χορό. Θα μας συνοδεύσει η κομπανία του Κώστα Ζαφειρίου (Καζίνου) μέχρι αργά το βράδυ.

Κάψαλα – Κλήδονας (αρχέγονα έθιμα λαϊκής μαντερίας)

Τα λαϊκά έθιμα και οι δοξασίες που συνδέονται με τη γιορτή του Αι Γιαννιού στις 24 Ιουνίου έχουν προχριστιανική προέλευση και σχετίζονται με την κίνηση του ήλιου. Σε πολλά μέρη η μέρα αυτή ονομάζεται λιοτρόπι και η γιορτή τ’ Αι Γιαννιού τ’ Ηλ’τρουπιού, γιατί στο χριστιανικό εορτολόγιο τοποθετήθηκε πάνω στη θερινή τροπή του ήλιου. Στις 21 προς 22 Ιουνίου ο ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της τροχιάς του, πράγμα που για τους λαούς που κατοικούμε στο βόρειο ημισφαίριο σημαίνει ότι περνά από το πλησιέστερο σε μας σημείο, γι’ αυτό και οι μέρες είναι οι μεγαλύτερες του έτους. Στη συνέχεια ο ήλιος αρχίζει να τρέπεται προς το νοτιά οπότε οι μέρες αρχίζουν σταδιακά να μικραίνουν, μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου, οπότε φτάνει ο ήλιος στο σημείο της χειμερινής τροπής του (χειμερινό ηλιοστάσιο), δηλαδή τρέπεται και πάλι προς το βορά και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν.

Η χριστιανική εκκλησία ενσωμάτωσε την πορεία του ήλιου μέσα στην οργάνωση του δικού της χρόνου, χρησιμοποιώντας δυο μορφές : τον Χριστό και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Στη χειμερινή τροπή του ήλιου (στις 25 Δεκεμβρίου), τότε που το ηλιακό φως αρχίζει να αυξάνει, τοποθέτησε τη γέννηση του Χριστού. Στη θερινή τροπή του ήλιου (24 Ιουνίου), τότε που το φως αρχίζει να μειώνεται, τοποθέτησε το Γενέθλιο του Ιωάννη του Προδρόμου. Στις ισημερίες, εαρινή και φθινοπωρινή, δηλαδή στα άλλα δύο κρίσιμα σημεία της ηλιακής τροχιάς, τοποθέτησε αντίστοιχα τη Σύλληψη του Χριστού (Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, στις 25 Μαρτίου) και τη Σύλληψη του Ιωάννη του Προδρόμου (στις 23 Σεπτεμβρίου). Όπως λέει κι ο λαός μας, ο Χριστός κι ο Αι Γιάννης ο Πρόδρομος βαστούν τον κόσμο και την αλήθεια. Γιατί ο ήλιος είναι για τον πλανήτη μας η πηγή της ζωής και της αλήθειας, αφού όλα φανερώνονται μέσα στο φως (ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον!).

Η κίνηση αυτή ονομάζεται τροπή του ήλιου, δηλαδή λιοτρόπι στη γλώσσα του λαού μας.

Τα έθιμα της γιορτής χωρίζονται σε δυο κατηγορίες. Σ’ αυτά που συμβολίζουν τον ήλιο αναπαράγοντας τη μορφή του στη γη όπως οι φωτιές του Αι Γιαννιού, τα λεγόμενα στην Αγιάσο «Κάψαλα» ή «Άγιστρου» που γινόταν στις 23 Ιουνίου (παραμονή των Γενεθλίων του Ιωάννου Προδρόμου του Βαπτιστού). Το έθιμο να ανάβουν φωτιές είναι πανευρωπαϊκό, με πολλές όμως παραλλαγές από τόπο σε τόπο. Και στην Ελλάδα κάθε τόπος έχει τις δικές του συνήθειες, τόσο στο άναμμα όσο και στο πήδημα της φωτιάς. Η φωτιά έχει καθαρτικό και αποτρεπτικό περιεχόμενο, δηλαδή εξαγνίζει – καθαρίζει το σώμα και το πνεύμα και παράλληλα ξορκίζει – διώχνει το κακό.

Μια άλλη κατηγορία εθίμων είναι αυτά που αποσκοπούν στην αξιοποίηση της δύναμης του ήλιου, όπως οι διάφορες μαντικές πρακτικές, με κυρίαρχο τον «Κλήδονα».

Τις μέρες του θερινού ηλιοστασίου η αποκαλυπτική δύναμη του ήλιου είναι τόσο ισχυρή που – σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη – γίνεται ικανή να φανερώνει ακόμα και τα μελλούμενα. Υπάρχουν κατά τόπους διάφορα είδη μαντικών πράξεων που γίνονται την παραμονή ή ανήμερα της γιορτής του Αι Γιαννιού. Το πιο γνωστό μαντικό έθιμο ωστόσο είναι ο κλήδονας. Η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κληδών», που σημαίνει λέξεις ή φράσεις τυχαίες που ακούγονται κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδεται έπειτα προφητική σημασία. Αυτά τα τυχαία προφητικά ακούσματα με την πάροδο του χρόνου έγιναν στιχάκια που διασώζονται μέχρι σήμερα από την προφορική λαϊκή μας παράδοση (τα λεγόμενα «λόγια του κλήδονα»).