Ανοιχτή επιστολή των εκπροσώπων της «Πρωτοβουλίας» στην Επιτροπή Τουρισμού του Δήμου για το θέμα του τουρισμού της Λέσβου

«Ανάγκη προσδιορισμού τουριστικού προϊόντος και σχεδιασμού ολοκληρωμένης και βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης»

Η συζήτηση για το τουριστικό προϊόν της Λέσβου έχει ανοίξει ξανά στο δημόσιο διάλογο. Διαπιστώνουμε με ιδιαίτερη χαρά ότι η δημοτική αρχή και διάφοροι άλλοι φορείς, ενώ έως τώρα περιφρονούσαν τις προτάσεις μας (π.χ. στοχευμένη επένδυση στα κεφάλαια "φύση" και "πολιτισμός" και στις εναλλακτικές και ήπιες μορφές τουρισμού), τώρα με τη τοπική τουριστική κρίση προ των πυλών, πλησιάζουν δειλά-δειλά όλο και περισσότερο σε κάποιες θέσεις που έχουμε εδώ και καιρό εκφράσει με τοποθετήσεις μας στην Επιτροπή Τουρισμού, παρεμβάσεις σε διάφορες συσκέψεις, δελτία τύπου, στο πρόγραμμά μας, κλπ.  Ωστόσο, κάποια πράγματα πρέπει να κατανοηθούν καλύτερα ώστε να προχωρήσουμε σε μια συγκροτημένη πρόταση και στη σωστή εφαρμογή αρκετών υπαρχουσών μελετών που αφορούν στις θεματικές του τουρισμού, του πολιτισμού, της διαχείρισης του περιβάλλοντος και της ανάπτυξης του νησιωτικού χώρου.

Τα νησιά μας χαρακτηρίζονται από δυσμενή ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, πληθυσμιακή γήρανση, χαμηλό επίπεδο αρχικής και δια βίου εκπαίδευσης, χαμηλό ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ σε σχέση με τις περιοχές της ενδοχώρας και από το χαμηλότερο ποσοστό καινοτομίας στην Ελλάδα. Η αξιοποίηση των πολιτισμικών και φυσικών πόρων είναι το κύριο συγκριτικό μας πλεονέκτημα.

Εδώ και πολλά χρόνια η Λέσβος απευθύνεται κυρίως στο μαζικό τουρίστα και στο μοντέλο «ήλιος και θάλασσα» με «λίγο απ’ όλα». Το τουριστικό προϊόν της Λέσβου δεν είναι προσδιορισμένο, ενώ οι περισσότερες προσπάθειες προβολής του είναι χαμηλής αισθητικής, δίχως να μπορούν να ανταγωνισθούν με αξιώσεις το τουριστικό προϊόν άλλων περιοχών. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι στη Λέσβο δεν διαθέτουμε τις απαραίτητες υποδομές (π.χ. όπως η Ρόδος) που μπορούν περισσότερο να στηρίξουν ένα τέτοιο μοντέλο, αμφίβολης, όμως, αξίας πια με δεδομένο τον αριθμό των υπο χρεωκοπία ξενοδοχείων και των ξενοδοχείων που δεν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους σε προμηθευτές, ΔΕΗ, εργαζόμενους παρά την υψηλή πληρότητα τους. Άλλωστε και η ίδια η Διεύθυνση Τουρισμού της Περιφέρειας Β. Αιγαίου στο στρατηγικό σχεδιασμό που παρουσίασε στο Περιφερειακό Συμβούλιο το Δεκέμβριο του 2015 αποτύπωσε τεκμηριωμένα ότι ο τουρισμός σε όλα τα νησιά της Περιφέρειας βρίσκεται σε κρίση από την αρχή της δεκαετίας του 2000, με μειωμένες αφίξεις και διανυκτερεύσεις, μειωμένη πληρότητα ξενοδοχειακών μονάδων και χαμηλές οικονομικές αποδόσεις, σε σύγκριση με το σύνολο της χώρας.

Προφανώς το τουριστικό μας προϊόν πρέπει κατ’ αρχήν να προσδιοριστεί και πάνω εκεί να χτιστεί μια στρατηγική που θα στηρίζεται στοχευμένα στα κεφάλαια «φύση» και «πολιτισμός» και θα απευθύνεται σε ανάλογους τύπους τουριστών. Ποιο πρέπει είναι αυτό το προϊόν; Η συνδυαστική ανάπτυξη γεωργίας-κτηνοτροφίας-αλιείας, μεταποίησης και η επιδίωξη ήπιων μορφών τουρισμού μέσα σε πλαίσια μικρής κλίμακας με σεβασμό στην παράδοση, στο τοπίο, στο φυσικό περιβάλλον και στον Άνθρωπο. Ας μη γελιόμαστε, χρειαζόμαστε δουλειά για να αναβαθμίσουμε αυτό το προϊόν μας και να είμαστε ανταγωνιστικοί.

Φύση και πολιτισμός δηλαδή, σε συνδυασμό με τοπικότητα, ποιότητα και καινοτομία. Αυτό εξάλλου προκύπτει από όλες τις σχετικές αναπτυξιακές μελέτες και τους στρατηγικούς σχεδιασμούς που έχουν, κατά καιρούς, πραγματοποιηθεί για το νησί μας, προκύπτει από έρευνες και δημοσιεύσεις επιστημόνων (τα τελευταία 20 χρόνια!), κλπ. Η συντριπτική τους πλειονότητα καταλήγει λίγο-πολύ στο ίδιο συμπέρασμα. Αν αποφασίσουμε να βαδίσουμε προς αυτή την κατεύθυνση (κάτι που θα πρέπει να γίνει μεθοδικά και σταδιακά), τα οφέλη θα είναι πολλαπλά… και όχι μόνο για τον τουρισμό.

Πώς θα επιτευχθεί αυτό; Σε πρώτη φάση, θεωρούμε ότι οι φορείς πρέπει να απευθύνονται σε ειδικούς που ασχολούνται με τον τουρισμό, τον πολιτισμό, τη διαχείριση του περιβάλλοντος και την ανάπτυξη της υπαίθρου. Το νησί μας διαθέτει το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και υπάρχουν αρκετές έρευνες και μελέτες που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν (αντί να δαπανώνται τόσα χρήματα για νέες), αρκεί να υπάρξει βούληση.

Σε δεύτερη φάση, θεωρούμε ότι πρέπει να αποφασίσουμε όλοι μαζί το πώς θέλουμε να διαχειριστούμε τους πόρους και το τοπίο μας. Αυτό σημαίνει πρωτίστως ότι πρέπει να τους προστατεύσουμε και αυτό να γίνει συνείδηση όλων (π.χ. δεν γίνεται να μη θέλουμε ή ακόμα και να μη μπορούμε να διαχειριστούμε σωστά τα απόβλητά/απορρίμματά μας και να περιμένουμε τέτοιου είδους τουρισμό). Αυτό επίσης σημαίνει ότι πρέπει να τους πιστοποιήσουμε ή να τους τυποποιήσουμε (π.χ. πρέπει να δοθεί έμφαση στην ανάγκη αύξησης της τυποποίησης τοπικών προϊόντων).

Σε τρίτη φάση, πρέπει να συμφωνήσουμε σε ένα τοπικό σύμφωνο ποιότητας που θα περιλαμβάνει και την αξιοποίηση των πολύτιμων τοπικών μας ποικιλιών φυτών και αυτοχθόνων φυλών ζώων, όπως και την αξιοποίηση των ιαματικών μας πηγών (ειδικότερα τώρα που αναμένεται να ανακοινωθεί η πιστοποίησή τους), οι οποίες σε μεγάλο βαθμό μένουν αναξιοποίητες, αλλά και την ανάπτυξη του αγροτουρισμού (π.χ. τουρισμού αγροκτήματος), που παρά τα τόσα χρήματα που έχουν δοθεί από προγράμματα και τις προοπτικές ανάπτυξής του στη Λέσβο, μένει υπανάπτυκτος.

Σε τέταρτη φάση, πρέπει να διεκδικήσουμε ένα «ειδικό πρόγραμμα για τον τουρισμό»  που μεταξύ άλλων να περιλαμβάνει ίδρυση ή υποστήριξη γραφείων ή δραστηριοτήτων που αφορούν στην προώθηση του εναλλακτικού τουρισμού, να βοηθήσουμε με σεμινάρια επιμόρφωσης τους ιδιοκτήτες και εργαζομένους σε επιχειρήσεις και να δημιουργήσουμε clusters συνεργασίας διαφόρων επιχειρήσεων (του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα συνδυαστικά).

Σε πέμπτη φάση, πρέπει να απευθυνθούμε σε αγορές που αφορούν στον εναλλακτικό τουρισμό και ανάλογους τύπους τουριστών.

Παράλληλα, πρέπει να γίνει μια επιμόρφωση όσον αφορά στην αξιοποίηση των μεγάλων ευκαιριών (marketing, διαφήμιση, επικοινωνία, εμπόριο, κρατήσεις, κ.α.) που προσφέρει το διαδίκτυο και τα social media (facebook, twitter, google plus, κ.α.) για τις επιχειρήσεις (μια τέτοια καμπάνια έχει ξεκινήσει στο https://greektourism.withgoogle.com και είναι δωρεάν). Ταυτόχρονα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ξεναγοί ή άλλοι επιστήμονες που έχουν σπουδάσει το αντικείμενο για να παρέχουν ποιοτικές υπηρεσίες (π.χ. ξενάγηση σε οικοτόπους). Εξυπακούεται ότι στις διάφορες σχετικές επιτροπές θα πρέπει να συμμετέχουν φορείς που έχουν ως αντικείμενα το περιβάλλον και τον πολιτισμό. Συνεπώς δεν είναι πρόβλημα προβολής (όπως υποστηρίζει η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Τουρισμού), αλλά διαχείρισης και αναβάθμισης του τουριστικού προϊόντος.

Δυστυχώς, παρατηρούμε ότι το ετήσιο πρόγραμμα τουριστικής και πολιτιστικής προβολής και ανάπτυξης 2016 του Δήμου Λέσβου, δεν εστιάζει στην ουσία των παραπάνω θεμάτων, απευθύνεται σε τύπους τουριστών που δεν θεωρούνται και τόσο «εναλλακτικοί» (π.χ. Ρώσοι και Τούρκοι τουρίστες), κάνει έμμεσες και άμεσες αναφορές στο παρωχημένο μοντέλο «ήλιος-θάλασσα», δεν περιλαμβάνει αρκετά συνέδρια-εορτές που αναδεικνύουν τη φύση, το τοπίο και τον πολιτισμό της Λέσβου (ακόμα και αυτές που αναφέρονται όπως η έκθεση κεραμιστών ή το beach street festival, τα προηγούμενα χρόνια είχαν απαξιωθεί), δεν μεριμνά για την παραγωγή ανάλογων εντύπων, γραφικής ύλης και εκδόσεων που αφορούν στον εναλλακτικό τουρισμό (δηλαδή φυλλάδια που να διαφημίζουν τους οικοτόπους του νησιού μας, τις περιπατητικές και ποδηλατικές διαδρομές, τους γυναικείους συνεταιρισμούς, τα μουσεία λαογραφικού –και όχι μόνο ενδιαφέροντος, τα μοναστήρια, τις ιαματικές πηγές, τα τοπία, τις ορχιδέες, τα μανιτάρια, τα βότανα, τα γεωλογικά μνημεία, κλπ), δεν μεριμνά για σύγχρονους τρόπους προβολής μέσω διαδικτύου και social media (όπου θα πρέπει να δοθεί μεγάλη έμφαση), ενώ δεν περιλαμβάνει συμμετοχή σε εξειδικευμένες εκθέσεις οικοτουρισμού ή/και αγροτουρισμού, αλλά συμμετοχή σε εκθέσεις μαζικού τουρισμού. Έτσι οι αναφορές στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού που υπάρχουν στο πρόγραμμα είναι μόνο απλές αναφορές, χωρίς να φαίνεται ότι υπάρχει κάποιο συγκροτημένο σχέδιο προώθησής τους.

Επίσης, η Δημοτική Επιτροπή Τουρισμού έχει να συνεδριάσει από τον Ιούλιο, παρά τις δύσκολες ώρες που περνάει ο κλάδος… Τις παραπάνω θέσεις μας, επαναλαμβάνουμε ότι τις έχουμε καταθέσει αναλυτικά σε αυτή την επιτροπή, δίχως όμως να βρούμε ανταπόκριση. Μάλιστα κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης, όταν πήραμε το λόγο και μιλούσαμε για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, κλπ, ένα μέλος της επιτροπής είπε «εγώ δεν κάθομαι να τα ακούω αυτά» και σηκώθηκε να φύγει! Αυτό είναι ενδεικτικό της νοοτροπίας που υπάρχει…

Όσον αφορά στο φλέγον θέμα του προσφυγικού-μεταναστευτικού (που, σημειωτέων, δεν πρέπει κάποιοι να το εκμεταλλεύονται για την αυτοπροβολή τους), είναι άγνωστο το πώς αυτό θα επηρεάσει το μοντέλο του εναλλακτικού τουρισμού που προτείνουμε (π.χ. υπάρχουν ενδείξεις ότι θα μειωθεί η προσέλευση birdwatchers και άλλων τουριστών τέτοιου τύπου). Σε κάθε περίπτωση, δεν θεωρούμε ότι η Λέσβος πρέπει να στηριχθεί ή να επιδιώκει κατά κόρον την προβολή της ως «νησί της αλληλεγγύης» για τουριστικούς λόγους (δείτε την αποτυχία της στρατηγικής της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, αλλά και τα επιπλέον ζητήματα βιωσιμότητας ενός τέτοιου μοντέλου σε βάθος χρόνου), αλλά αυτό να γίνεται υποστηρικτικά σε δεύτερο ή τρίτο πλάνο με σεβασμό, με μέθοδο και χωρίς έπαρση. Η Λέσβος πρέπει να προβάλλεται πρωτίστως ως προορισμός «φύσης και πολιτισμού», ως προορισμός «εναλλακτικού τουρισμού».

Τέλος, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι το πρόβλημα έλλειψης στρατηγικού σχεδιασμού δεν αφορά μόνο στον τουρισμό, αλλά πολλούς τομείς. Το να προσπαθούν κάποιοι να χρησιμοποιήσουν τον (ορθό, κατ΄εμάς) αντίλογο περί ανάγκης επαναδιαμόρφωσης τουριστικής στρατηγικής (που έχουν με κόπο και με έρευνα παράξει επιστήμονες και άλλοι, χρόνια τώρα...) για να «χτυπήσουν» τους ανθρώπους του τουρισμού από το βόρειο τμήμα του νησιού (για διαφόρους λόγους - πολιτικούς, ιδεολογικούς/ιδεοληπτικούς, προσωπικούς, κλπ), σε αυτή την πολύ δύσκολη χρονική συγκυρία, πέρα από ηθικά μεμπτό είναι και εντελώς αντιπαραγωγικό. Πέρα από το ότι δηλώνει ανευθυνότητα στην άσκηση της διοίκησης, δεν φανερώνει ούτε αγάπη για τον τόπο και τους ανθρώπους του. Η μέγιστη πρόοδος θα επιτευχθεί μόνο με ομόνοια, λιγότερη αλαζονεία και περισσότερη κατανόηση, αλλά και πραγματική διάθεση διαλόγου από όλες τις πλευρές.

Με εκτίμηση

Για την Πρωτοβουλία Ενεργών Πολιτών Λέσβου

Αρης Σπερκος 

Τακτικο Μέλος  Δημοτικής Επιτροπής Τουρισμού

            Ευάγγελος Παυλής

            Διδάκτωρ-Ερευνητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

            (με κύριο αντικείμενο τη Γεωγραφία της Υπαίθρου

            και τη Διαχείριση του Τοπίου)

            Αναπληρωματικό Μέλος  Δημοτικής Επιτροπής Τουρισμού