Γερμανική κατοχή και Εθνική Αντίσταση στη Γέρα-Ο μαχητής του ΕΛΑΣ, Γιώργος Κραβατάκης

Γερμανική κατοχή και Εθνική Αντίσταση στη Γέρα

Μέρος Η΄

Η σταδιακή αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα το Φθινόπωρο του 1944, έφερε στο προσκήνιο με σφοδρότητα το κρίσιμο ζήτημα του ελέγχου της εξουσίας στις απελευθερωμένες περιοχές. Στη Λέσβο, με την αποχώρηση των Γερμανών στις 10 Σεπτεμβρίου 1944 και την άμεση εγκατάσταση ΕΑΜικής Λαϊκής Διοίκησης, έχουμε την καθολική κυριαρχία του ΕΑΜ σ’ ολόκληρη την επικράτεια του νησιού.

Οι ΕΑΜικές αρχές εγκαταστάθηκαν στα κτίρια που εγκατέλειψαν οι Γερμανοί με την αποχώρησή τους. Ο νέος Νομάρχης,  ο διαπρεπής γιατρός και εβραϊστής Κώστας Φριλίγγος, άρχισε να ασκεί τα καθήκοντα του έχοντας ως βοηθό τον γεωπόνο Χρήστο Καλδή. Ο Γραμματέας του ΕΑΜ Απόστολος Αποστόλου με τον βοηθό του, τον δικηγόρο Λευτέρη Κιοσκλή, εγκαταστάθηκαν στο μέγαρο της Αγροτικής Τράπεζας. Σε άλλα κτίρια εγκαταστάθηκαν η Εθνική Αλληλεγγύη και άλλες νεοσύστατες υπηρεσίες καθώς και το Κ.Κ.Ε.

Η Γραμματεία του ΕΑΜ με τηλεγράφημα της προς την Κυβέρνηση του Καΐρου και τις Συμμαχικές Υπηρεσίες της Σμύρνης τους ενημέρωσε για την απελευθέρωση της Λέσβου και την ανάληψη της εξουσίας από το ΕΑΜ. Ανέφερε ότι σ’ ολόκληρο το νησί επικρατεί απόλυτη τάξη και ασφάλεια και διατύπωσε το αίτημα για αποστολή τροφίμων. Παράλληλα έστειλε στη Σμύρνη αντιπροσωπεία αποτελούμενη από τους Τάκη Παναγιώτου, Όμηρο Πορτοκάλη και Πέπα Κεχαγιά να επισκεφθούν τις Συμμαχικές Υπηρεσίες της Αγγλίας και της Αμερικής και να τους ζητήσουν βοήθεια σε τρόφιμα και φάρμακα.

Ωστόσο στον επιχειρησιακό τομέα ο ΕΛΑΣ επεκτείνει τη δράση του εκτός των ορίων της Λέσβου. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 εκστρατευτικό απόσπασμα του 22ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Λέσβου με 48 άνδρες επιβιβάσθηκε σε δυο καΐκια,  στο τρεχαντήρι «ΕΛΕΝΗ» και σ’ ένα βουλγάρικο που είχε καταλάβει ο ΕΛΑΣ ανοιχτά του Μολύβου και ξεκίνησε για τον Αη – Στράτη. Το βουλγάρικο όμως παρουσίασε βλάβη που είχε ως αποτέλεσμα να παραμείνουν στο Μόλυβο για τρεις ημέρες μέχρι να τους παραλάβει άλλο πλοίο. Επρόκειτο για μια μεγάλη ανεμότρατα που έφερε το όνομα «Αμερικάνα».

Μόλις έφθασαν στον Αη- Στράτη οι άνδρες του ΕΛΑΣ ήρθαν σε επαφή με τα τοπικά στελέχη του ΕΑΜ, τον Πολυδεύκη και τον Καργόπουλο. Το νησί διέθετε δύναμη 12 εφεδροελασιτών. Βασική αποστολή του εκστρατευτικού αποσπάσματος ήταν η απελευθέρωση της γειτονικής Λήμνου, η οποία ήταν ακόμα υπό γερμανική κατοχή, σε συνεργασία με την τοπική οργάνωση του ΕΑΜ. Διοικητής του αποσπάσματος ήταν ο λοχαγός Ευστράτιος Μακρής και Υποδιοικητής ο ανθυπολοχαγός Κώστας Γάκας. Οι μαχητές του αποσπάσματος ήταν από τη Γέρα, την Αγία Παρασκευή και το Μόλυβο. Από τη Γέρα ήταν οι: Κώστας Γάκας, Γιώργος Καραβατάκης, Αντώνης Κάντζος, Μανώλης Καβαρνός, Ιωάννης Π. Πατούνης,  Παναγιώτης Μαλιακέλλης, Στρατής Σκαρλάτος, παπά Στρατής Χατζηστυλιάνης, Παναγιώτης Πανταζής, Στρατής Καραγεωργίου, Νίκος Σαμαράς, Στρατής Χατζηβασιλείου, Γρηγόρης Μυστάκας, Χριστόφορος Καφετζέλης, Ευστράτιος Φλασκής, Τζάνος Καραφλάς και Γιώργος Γρυπιώτης.

 Η παραμονή του αποσπάσματος του ΕΛΑΣ στον Αη- Στράτη ήταν επεισοδιακή. Το τρεχαντήρι «ΕΛΕΝΗ»,  παραβραδιά, με μεγάλες προφυλάξεις, μετέφερε συνδέσμους σε ερημική ακτή της Λήμνου, στον όρμο του Κοντιά, όπου είχαν επαφή με την τοπική οργάνωση του ΕΑΜ. Παρελάμβαναν τις ειδήσεις για τις κινήσεις των Γερμανών στο νησί και επέστρεφαν στον Αη- Στράτη.

Οι Εγγλέζοι, που με ανησυχία παρακολουθούσαν τις δραστηριότητες του ΕΑΜ, στις 24 Σεπτεμβρίου 1944, Κυριακή πρωί,  έστειλαν στον Αη-Στράτη ένα καΐκι με Έλληνα αξιωματικό και οκτώ ακόμα κομάντος για ανίχνευση. Το καΐκι σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία του Γιώργου Καραβατάκη,  διέθετε αντιαεροπορικά πυροβόλα και ασύρματο. Οι κομάντος βγήκαν στο λιμάνι και είχαν επαφή με τον ΕΛΑΣ και τους τοπικούς παράγοντες. Το απόγευμα έφυγαν για τη Λήμνο, η κατόπτευση της οποίας, όπως ανέφεραν, ήταν η βασική τους αποστολή. Μετά από λίγες ώρες όμως, όταν άρχισε να σουρουπώνει, έκανε την εμφάνιση του ένα αγγλικό υποβρύχιο στην είσοδο του λιμανιού του Αη- Στράτη. Έστησε τα πολυβόλα του και άρχισε να πυροβολεί τα καΐκια που ήταν προσορμισμένα στο λιμάνι. Βύθισε τρία εμπορικά και την «ΑΜΕΡΙΚΑΝΑ», την ανεμότρατα του ΕΛΑΣ. Θύμα αυτής της επίθεσης έπεσε και ο μηχανικός της ανεμότρατας ο οποίος σκοτώθηκε από τα πυρά του υποβρυχίου. Στη συνέχεια το υποβρύχιο καταδύθηκε και εξαφανίστηκε στα νερά του Αιγαίου.

Τμήμα του εκστρατευτικού αποσπάσματος του ΕΛΑΣ που έκανε την επιχείρηση σε Αη- Στράτη και Λήμνο. Στο κέντρο διακρίνεται ο Γιώργος Καραβατάκης περιστοιχισμένος από γεραγώτες μαχητές.

Αργά το βράδυ της ίδιας μέρας κατέφθασαν στον Αη- Στράτη δυο καΐκια προερχόμενα από τη Μυτιλήνη. Το ένα μετέφερε τον Χριστόδουλο Χατζηράλλη, τον καπετάνιο του 3ου Λόχου του ΕΛΑΣ που συγκρότησαν οι Γεραγώτες, τον ανθυπολοχαγό Κομνηνό και 15 ακόμαμαχητές από το Μόλυβο. Στο άλλο καΐκι επέβαινε ο ανθυπολοχαγός της Μέσης Ανατολής Παλιατσάρας, ο οποίος στάθμευσε για ένα βράδυ στον Αη-Στράτη και στη συνέχεια έφυγε για τη Λήμνο.

Την άλλη μέρα το απόγευμα, 25 Σεπτεμβρίου 1944, κατέφθασε στο λιμάνι του Αη-Στράτη μια γερμανική βενζινάκατος με 7 στρατιώτες. Οι Γερμανοί αφού επιθεώρησαν το λιμάνι βγήκαν στην παραλία και προχώρησαν προς το χωριό. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ πήραν θέσεις μάχης έχοντας στη διάθεσή τους ένα οπλοπολυβόλο, με χειριστή τον Μανώλη Καβαρνό και ελαφρύ οπλισμό. Την φρούρηση της περιοχής του λιμανιού είχε αναλάβει μια ομάδα Γεραγωτών με επικεφαλής τον ανθυπασπιστή Γιώργο Καραβατάκη. Σε κάποια στιγμή οι Γερμανοί ήρθαν αντιμέτωποι με την ομάδα Καραβατάκη την οποία επιχείρησαν να εξουδετερώσουν με χειροβομβίδα. Στη συμπλοκή που σημειώθηκε από τα πυρά των μαχητών του ΕΛΑΣ έπεσε νεκρός ένας Γερμανός και τραυματίστηκαν δύο. Οι υπόλοιποι προσπάθησαν να κρυφτούν αλλά συνελήφθησαν αργότερα.

Ο Γιώργος Καραβατάκης με δυο ακόμα μαχητές, κάνοντας ένα παράτολμο εγχείρημα,κατέλαβαν την προσορμισμένη γερμανική βενζινάκατο και αιχμαλώτισαν τον Γερμανό στρατιώτη που ήταν μέσα. Στη προσπάθεια τους αυτή κινδύνεψαν να σκοτωθούν από «φιλικά πυρά» που έριξαν οι συναγωνιστές τους νομίζοντας ότι πρόκειται για Γερμανούς που επιχειρούν να διαφύγουν. Στη συνέχεια ξήλωσαν τον βαρύ οπλισμό της βενζινάκατου και τον μετέφεραν στην αποβάθρα. Ο νεκρός Γερμανός στρατιώτης ενταφιάσθηκε επί τόπου. Οι τραυματίες αφού τους επιδέθηκαν τα τραύματα κρατήθηκαν μαζί με άλλους αιχμαλώτους στην εκκλησία του χωριού. Το βράδυ, με τη συνοδεία ομάδας του ΕΛΑΝ και του Χριστόδουλου Χατζηράλλη, οι Γερμανοί αιχμάλωτοι και η βενζινάκατος οδηγήθηκαν στη Μυτιλήνη.

Την επαύριο κατέφθασε στον Αη- Στράτη άλλη γερμανική βενζινάκατος με πολυπληθές άγημα προς αναζήτηση της εξαφανισμένης βενζινακάτου και του πληρώματος της .Στο λιμάνι αποβιβάστηκαν 12 Γερμανοί στρατιώτες οι οποίοι προχώρησαν προς το χωριό. Μόλις όμως αντελήφθησαν έναν οπλισμένο μαχητή του ΕΛΑΣ έκαναν μεταβολή επιβιβάστηκαν στη βενζινάκατο και έφυγαν ολοταχώς χωρίς να συμπλακούν με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. 

Ο μαχητής του ΕΛΑΣ, Γιώργος Κραβατάκης. Στην επιχείρηση του ΕΛΑΣ σε Αη- Στράτη και Λήμνο έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξουδετέρωση της γερμανικής περιπόλου και στην κατάληψη της γερμανικής βενζινακάτου.

Απαράμιλλη ανδρεία είχε επιδείξει και στο Αλβανικό μέτωπο όπου του απενεμείθηκαν τα παράσημα, ανδρείας, εξαιρέτων πράξεων και ο πολεμικός σταυρός, καθώς και ο βαθμός του ανθυπασπιστή.

Μετά από λίγες ημέρες οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τη Λήμνο και το απόσπασμα του ΕΛΑΣ αποβιβάστηκε στη περιοχή του Μούδρου. Ταυτόχρονα συμμαχικά πλοία αποβίβασαν στο Κάστρο απόσπασμα του Ιερού Λόχου με επικεφαλής τον ταγματάρχη Κ. Παπαγεωργόπουλο. Όπως αναφέρει ο Γιώργος Καραβατάκης στην εορταστική εκδήλωση που έγινε για την απελευθέρωση της Λήμνου, έκαναν κοινή παρέλαση τα αγήματα του ΕΛΑΣ και του Ιερού Λόχου. Στη συνέχεια το απόσπασμα του 22ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Λέσβου αφού «τιμήθηκε» με εύφημον μνεία από τους Συμμάχους,«για την αρίστην διαγωγήν που επέδειξε κατά την παραμονή τους εις Λήμνον», αναγκάσθηκε να παραδώσει στον Ιερό Λόχο και να επιστρέψει στη Μυτιλήνη.

Στρατής Καραγιασσώτης

Πηγές

1.Π. Κεμερλή – Α. Πολυχρονιάδη : «Η Αντίσταση στη Λέσβο»

2.Α. Αποστόλου: «Μνήμες»

3.Σημειώσεις Γ. Καραβατάκη

4.Εφημερίδα «Ελεύθερη Λέσβος» 20/9/44 & 29/9/44

5.Εφημερίδα «Εμπρός» 27/9/44Γερμανική κατοχή και Εθνική Αντίσταση στη Γέρα