Πρόταση της πρωτοβουλίας ενεργών πολιτών για ίδρυση Ινστιτούτου Αγροτικής Έρευνας και ανάπτυξης στην Λέσβο

Η συνέχεια μιας οδυνηρής δικαίωσης. Τώρα τι;

Πριν λίγες ημέρες, στις 9 του μήνα, η «Πρωτοβουλία», με δελτίο τύπου που στείλαμε σε όλα τα τοπικά ΜΜΕ, φέρναμε στο φως το σημαντικό θέμα του αποκλεισμού της Λέσβου και του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας από τις πρόσφατες προσλήψεις ερευνητικού προσωπικού. Πέντε ημέρες μετά έγινε ευρέως γνωστή η ανταπόκριση στο θέμα του βουλευτή κ. Βογιατζή και η πρόθεσή του για κατάθεση σχετικής επερώτησης στην ολομέλεια της Βουλής. Ήταν μια δικαίωση για εμάς, αν και πικρή λόγω της φύσης του ζητήματος.

Ενόψει της κοινοβουλευτικής συζήτησης, η Ομάδα Ανάπτυξης και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων της κίνησής μας, συνέταξε σε χρόνο-ρεκόρ και έθεσε στη διάθεση του κ. Βογιατζή εισήγηση για τη μετεξέλιξη του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας Λέσβου σε Ινστιτούτο Αγροτικής Έρευνας, Καινοτομίας και Ανάπτυξης, μέσω της πρόσληψης ερευνητικού προσωπικού συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων. Η διαφορά της γραπτής πρότασής μας σε σχέση με τις προηγούμενες που έχουν κατατεθεί ή ακουστεί για την αγροτική ανάπτυξη της Λέσβου είναι ότι αφορά μια διεπιστημονική και μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της τοπικής ανάπτυξης, με αξιοποίηση τόσο του φυσικού όσο και του πολιτισμικού μας πλούτου. Αμέσως μετά ενημερώσαμε και το Δημοτικό Συμβούλιο για την πρότασή μας, δεσμευόμενοι να την εντάξουμε σε προσεχή Ημερήσια Διάταξη προς ψήφιση.

Πράγματι, η ερώτηση του κ. Βογιατζή συζητήθηκε και η πρότασή μας κατατέθηκε στη Βουλή. Η απάντηση ωστόσο του (αναπληρωτή) Υπουργού ήταν απαξιωτική για το νησί μας και εν τέλει θλιβερή ως προς την επιχειρηματολογία της. Εν συντομία, έδειξε να θεωρεί ότι ένας… δημοτικός λαχανόκηπος («πρότυπο αγρόκτημα» για την ακρίβεια) είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να αξιώνει η Λέσβος, τη στιγμή που το αμέσως προηγούμενο σε μέγεθος νησί, η Κρήτη, πρόκειται να λάβει εννέα ερευνητές και ένα από τα πέντε Κέντρα Αγροτικής Ανάπτυξης Νησιωτικής Οικονομίας που θα δημιουργήσει ο ΕΛΓΟ. Ο Υπουργός παρέλειψε –εσκεμμένα, όπως θεωρούμε– να αναφερθεί στην ανάγκη μιας ορθής χωροταξικής κατανομής των ινστιτούτων και των ερευνητών, όπως παρέλειψε να αναφερθεί στο καίριο θέμα της νησιωτικότητας, το οποίο αναγνωρίζει μέχρι και η Ευρωπαϊκή Ένωση (που θεωρεί τη Λέσβο στο σύνολό της «αγροτικό νησί»). Σύγκρινε δε τη Λέσβο με δήμους της Βόρειας Ελλάδας!

Σήμερα δημοσιοποιούμε την πρότασή μας για ίδρυση Ινστιτούτου Αγροτικής Έρευνας, Καινοτομίας και Ανάπτυξης στους πολίτες της Λέσβου. Παρακαλούμε τους βουλευτές, αυτοδιοικητικούς και κάθε άλλον ενδιαφερόμενο πολίτη, να συνεισφέρουν στη βελτιστοποίηση αυτής της πρότασης, στην κατάθεση και στη δυναμική προώθησή της. Για το λόγο αυτό καλούμε όλους τους ενδιαφερομένους να έρθουν σε επικοινωνία μαζί μας, ώστε να διοργανώσουμε από κοινού μια ανοιχτή συζήτηση για το θέμα, όπου θα κατατεθούν υπεύθυνα όλες οι προτάσεις.

Η Λέσβος πρέπει να υψώσει επιτέλους το ανάστημά της απέναντι στην κεντρική εξουσία και να απαιτήσει όσα δικαιούται, ώστε να μπορεί να ελπίζει σε μια βιώσιμη ανάπτυξη. Είναι υπόθεση όλων μας.

Γραφείο Τύπου

Πρωτοβουλίας Ενεργών Πολιτών Λέσβου

  

            Δημοτική Κίνηση

            Πρωτοβουλία Ενεργών

            Πολιτών Λέσβου      

            Ομάδα Ανάπτυξης και

Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων        Μυτιλήνη, 19/10/2014

ΕΙΣΗΓΗΣΗ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ,
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η Λέσβος πρέπει να αρχίσει να αναπτύσσεται, αφήνοντας πίσω τη μεγάλη περίοδο στασιμότητας και αδράνειας, στην οποία την είχανε καταδικάσει παλαιότερες πολιτικές χωρίς αναπτυξιακή προοπτική. Αυτό θα επιτευχθεί μόνο μέσω της αξιοποίησης των τοπικών πρώτων υλών και γενικότερα των φυσικών και πολιτισμικών μας πόρων.

Θεμελιώδη ρόλο σε κάθε τέτοια οργανωμένη προσπάθεια ανάπτυξης έχει η βασική και εφαρμοσμένη έρευνα αλλά και η αγροτική εκπαίδευση. Σήμερα όμως ο Σταθμός Γεωργικής Έρευνας Λέσβου υπολειτουργεί παρέχοντας μόνο περιορισμένες υπηρεσίες αναλύσεων, δίχως κανέναν ερευνητή, κινδυνεύει δε ακόμα και να κλείσει. Μόλις πριν λίγες ημέρες, από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και συγκεκριμένα τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «Δήμητρα», προκηρύχθηκαν 100 θέσεις ερευνητών αγροτικής ανάπτυξης σε όλη την Ελλάδα: στην Καβάλα, στην Χαλκιδική, στη Θεσσαλονίκη, στην Πέλλα, στην Ημαθία, στα Ιωάννινα, στην Κέρκυρα, στη Μαγνησία, στη Φθιώτιδα, στη Λάρισα, στην Αχαΐα, στη Μεσσηνία, στα Χανιά, στο Ηράκλειο και στην Αττική. Η Λέσβος παραδόξως και αδικαιολογήτως δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα σε αυτές τις ‘υπό ανάπτυξη’ περιοχές. Μάλιστα, σύμφωνα με την 35η συνεδρίαση της 04.04.2014 του οργανισμού, η νέα έδρα του σταθμού της Λέσβου είναι το Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροφικών Φυτών και Αμπέλου στα Χανιά.

Αυτό αποφασίστηκε παρόλο που το νησί μας είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδος (μετά την Κρήτη), παρόλο που διαθέτει σταθμό έρευνας, παρόλο που είναι ένα από τα σημαντικότερα νησιά ελαιοπαραγωγής και φημίζεται σε όλο τον κόσμο για το λάδι της, παρόλο που έχουμε ανεπτυγμένη κτηνοτροφία (ερχόμαστε σε τρίτη θέση σε ζωικό κεφάλαιο, πανελλαδικώς) και παρόλο που θα έπρεπε να γίνει σεβαστή η ρήτρα της νησιωτικότητας.

Μερικά από τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα σε σχέση με άλλες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας που ευνοούν την έρευνα -πέρα από την ανεπτυγμένη ελαιοπαραγωγή και την κτηνοτροφία- είναι το πολύμορφο εδαφικό ανάγλυφο, ο ιδιαίτερος γεωλογικός χαρακτήρας, το μοναδικό φυσικό περιβάλλον με τα πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας (το νησί αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους προορισμούς ορνιθοπαρατηρητών παγκοσμίως), το πλούσιο γενετικό υλικό ντόπιων φυτικών (κυρίως) ποικιλιών, η μεγάλη ποικιλία βιοτόπων, τοπίων και προϊόντων, η συνεχής ανθρώπινη επίδραση στο περιβάλλον από την παλαιολιθική εποχή και η πανάρχαια και «ζωντανή» αγροτική παράδοση. Το μέλλον της Λέσβου είναι η αγροτική ανάπτυξη. Η αγροτική ανάπτυξη μας αφορά όλους. Αν γίνει με το σωστό τρόπο, θα αποδώσει καρπούς. Αν όχι, θα επωφεληθούν λίγοι και θα είναι αμφίβολης διάρκειας. Και ο ορθός και ενδεδειγμένος τρόπος είναι η έρευνα.

Με την έρευνα, αξιοποιούμε τους πόρους μας. Ποιοι είναι οι πόροι μας; Οι πρώτες ύλες που παίρνουμε από τη φύση: το λάδι, το γάλα, ο γλυκάνισος, το μέλι, τα σταφύλια, τα αχλάδια, κλπ. Είναι οι πολλές ιαματικές μας πηγές. Είναι οι ανανεώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον μορφές ενέργειας, όπως η γεωθερμική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική και η βιομάζα, οι οποίες και θα μπορούσαν συνδυαστικά να αξιοποιηθούν για την παραγωγή ενέργειας. Είναι όμως και οι πόροι που κληρονομήσαμε από την πλούσια παράδοσή μας: οι αρχαίοι ναοί, τα μοναστήρια, τα γραφικά ξωκλήσια, οι προϊστορικοί οικισμοί, τα βυζαντινά κάστρα, τα πυργόσπιτα, τα αρχοντικά, οι υδρόμυλοι, οι ξερολιθιές, τα γεφύρια. Είναι οι εορτές και τα πανηγύρια, τα τραγούδια, τα ήθη και τα έθιμά μας. Είναι η Σαπφώ, ο Αρίων, ο Βενέζης, ο Μυριβήλης, ο Ελύτης και άλλοι. Όλους αυτούς τους πόρους σήμερα δεν τους αξιοποιούμε σωστά. Η όποια αξιοποίησή τους πρέπει να είναι συνδυαστική.

Κατόπιν των παραπάνω, προτείνεται η δημιουργία ενός Ινστιτούτου Έρευνας, Καινοτομίας και Ανάπτυξης μέσω της στελέχωσης του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας. Το ινστιτούτο θα έχει σκοπό την αξιοποίηση των φυσικών και των πολιτισμικών μας πόρων, την προώθηση της ποιότητας, της τοπικότητας και της καινοτομίας, την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και τη σύνδεσή του με το δευτερογενή και τον τριτογενή, προς μια βιώσιμη και ολοκληρωμένη νησιωτική ανάπτυξη.

Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται κάποια γνωστικά αντικείμενα που σχετίζονται με το χαρακτήρα και τις ανάγκες του νησιού μας, που αλληλοσυμπληρώνονται και έχουν μεταξύ τους την απαραίτητη συνοχή, συνθέτοντας ένα ολοκληρωμένο αναπτυξιακό όραμα/κατεύθυνση.

Τα γνωστικά αντικείμενα που προτείνονται μετά αιτιολόγησης είναι τα εξής:

1) Διατροφή Παραγωγικών Ζώων και Ποιότητα Ζωοκομικών Προϊόντων

Είναι σημαντικό τόσο λόγω της ύπαρξης του προβάτου φυλής Λέσβου (γεγονός που προσφέρει δυνατότητες πιστοποίησης), όσο και για τις αγελάδες κρεατοπαραγωγής και τον έλεγχο ποιότητας του μοσχαρίσιου κρέατος.

2) Γενετική Βελτίωση Φυλλοβόλων Δένδρων

Πολλά από τα καρποφόρα του νησιού είναι φυλλοβόλα και η γενετική βελτίωση θα βοηθήσει στη διαμόρφωση εμπορεύσιμων ποικιλιών (π.χ στα αχλάδια, μήλα, ροδιές, συκιές).

3) Ελαιοκομία, Τεχνολογία και Ποιότητα Ελαιολάδου 

Σήμερα υπάρχουν προβλήματα ποιότητας σε όλα τα στάδια παραγωγής του (παρθένου) ελαιολάδου: πρωτογενής παραγωγή (συλλογή πρώτης ύλης), μεταποίηση (επεξεργασία στα ελαιοτριβεία), τυποποίηση, καθώς και στη διάθεσή του στην αγορά (αποθήκευση-μεταφορά). Συνεπώς ένας ερευνητής ανάλογου αντικειμένου θα βοηθούσε στον εντοπισμό αυτών των προβλημάτων αλλά και στη θεραπεία τους.

4) Εμπορία (Marketing) Αγροτικών Προϊόντων

Σήμερα παρατηρείται μια έλλειψη στρατηγικής προώθησης των προϊόντων μας, φτωχές συσκευασίες, προβλήματα branding, κακή διαχείριση προϊόντων από συνεταιρισμούς, αδυναμία διάκρισης και ορθολογικής άσκησης των ρόλων παραγωγού, του επιχειρηματία και του υπεύθυνου χάραξης πολιτικής προώθησης, μη αξιοποίηση των διεθνώς βραβευμένων λεσβιακών προϊόντων (π.χ. ελαιολάδων), αδυναμία αξιοποίησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του τόπου και των μύθων του, αδυναμίας δημιουργίας νέων προϊόντων, κλπ. Τα προϊόντα μας χρήζουν κατάλληλης προώθησής τους στην αγορά.

5) Προστασία, σχεδιασμός και διαχείριση/ αξιοποίηση βιοποικιλότητας, του τοπικού πολιτισμού και αγροτικού τοπίου στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης

«Τοπίο» σημαίνει μία περιοχή, όπως γίνεται αντιληπτή από ανθρώπους, του οποίου ο χαρακτήρας είναι το αποτέλεσμα της δράσης και αλληλεπίδρασης των φυσικών και/ ή ανθρώπινων παραγόντων’ (ορισμός Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο). Τα τοπία καθρεφτίζουν την πολιτισμική μας ταυτότητα. Τα αγροτικά τοπία αποτελούν τη διαχρονική μας κληρονομά και εμπεριέχουν εγγραφές πολλών ιστορικών, νεότερων και σύγχρονων στοιχείων του αγροτικού κόσμου, τόσο υλικές (αγροτικές κατασκευές, μηχανήματα, κτήρια) όσο και άυλες (τρόποι ζωής, συμπεριφορές, αντιλήψεις, αξίες). Συνεπώς το τοπίο, μέσω της έρευνας τοπίου, μπορεί να αποτελέσει βασικό μοχλό ανάπτυξης της Λέσβου, η οποία πρέπει να βασιστεί στην αξιοποίηση τόσο των φυσικών όσο και των πολιτισμικών της πόρων. Στην αξιοποίηση των πολιτισμικών πόρων συμπεριλαμβάνεται και η προώθηση του αγροτικού τουρισμού. Τα διάφορα ερευνητικά προγράμματα που αφορούν την αγροτική ανάπτυξη συνδέονται με το τοπίο. Μέσω της έννοιας του τοπίου μπορούν να υπάρξουν πιο ολοκληρωμένες προσεγγίσεις ως προς την ανάπτυξη του τόπου.

6) Διοικητικό προσωπικό

Το άτομο που θα προσληφθεί θα εξυπηρετεί τις καθημερινές ανάγκες του Ινστιτούτου.

7) Σύμβουλος ορθών αγροτικών πρακτικών

Το θέμα του συμβούλου είναι ιδιάζουσας σημασίας, καθώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποιος δημόσιος αγροτικός σύμβουλος που να λειτουργεί σε τακτική βάση εκτός γραφείου, έξω στο πεδίο, παρέχοντας πρακτικές πληροφορίες στους αγρότες. Ως αποτέλεσμα, οι τελευταίοι, αρκετές φορές αποφασίζουν να λειτουργήσουν εμπειρικά και πολλές φορές όχι σωστά. Στο νησί υπάρχουν προβλήματα ποιότητας, τα οποία πρέπει να αντιμετωπισθούν με διάδοση ορθών γεωργικών πρακτικών. Ο ρόλος του συμβούλου θα είναι η καθημερινή ενημέρωση και εκπαίδευση των αγροτών και θα αλληλοσυμπληρώνεται περισσότερο με το ρόλο του στελέχους, του οποίου το γνωστικό αντικείμενο θα είναι η Ελαιοκομία, Τεχνολογία και Ποιότητα Ελαιολάδου.

Πέρα από το ήδη υπάρχον προσωπικό, που είναι η Προϊσταμένη του Σταθμού Γεωργικής Έρευνας και μια χημικός, προτείνεται η πρόσληψη επιπλέον επτά (7) ατόμων βάσει των παραπάνω γνωστικών αντικειμένων (ένα άτομο για κάθε αντικείμενο).

Ασφαλώς θα πρέπει να πιστοποιηθεί το υπάρχον Εργαστήριο Ελέγχου Ελαιολάδου, αντικείμενου του οποίου είναι η παροχή υπηρεσιών για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου. Ενδεχομένως να χρειαστούν και ειδικότητες που αφοράνε γνωστικά αντικείμενα που έχουν να κάνουν με τον ευρύτερο τομέα της τεχνολογίας αγροτικών προϊόντων: α) Τεχνολογία Μεταποίησης Φρούτων και Λαχανικών και β) Νέες Τεχνολογίες στην Επεξεργασία και Συντήρηση Τροφίμων. Αυτό θα γίνει αφότου τεθούν οι βάσεις μιας οργανωμένης και συντονισμένης ανάπτυξης προς την κατεύθυνση της μεταποίησης.   

Εφόσον κριθεί απαραίτητη η σύμπτυξη των δομών, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής της Ελλάδας. Επίσης θα πρέπει να εξεταστεί η επαναξιολόγηση της μείωσης της στελέχωσης των ερευνητικών κέντρων ορισμένων περιοχών όπου η ανάπτυξη βασίζεται περισσότερο σε άλλους τομείς απ’ ότι στον αγροτικό. Αυτό, σε καμία περίπτωση, δεν ισχύει για τη Λέσβο.

Η διεκδίκηση ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων μέσω ενός τέτοιου ινστιτούτου θα βοηθούσε σημαντικά την οικονομία του νησιού. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου που εδρεύει στη Λέσβο, ειδικά με τα Τμήματα Γεωγραφίας και Περιβάλλοντος, θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση. Πέρα από την εισροή κονδυλίων (στο νησί και στη χώρα), αυτό θα σήμαινε δικτύωση μεταξύ των παραγωγών, μεταφορά γνώσης και καινοτομίας, εκπαίδευση/ επιμόρφωση γεωργών αλλά και μαθητών, σύνδεση φορέων και υπηρεσιών αγροτικής οικονομίας. Θα σήμαινε ποσοτική βελτίωση και ποιοτική αναβάθμιση της πρωτογενούς μας παραγωγής, ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της (π.χ. διατροφική αξία, ιδιαίτερη γεύση, άρωμα), βελτίωση της βιωσιμότητας και της ανταγωνιστικότητας όλων των επιμέρους κλάδων της γεωργίας, αποκατάσταση, διατήρηση και ενίσχυση των οικοσυστημάτων και του αγροτικού τοπίου και ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές.

Παραπάνω τεκμηριώνεται η ανάγκη δημιουργίας ενός Ινστιτούτου Έρευνας, Καινοτομίας και Ανάπτυξης στη Λέσβο. Ένα τέτοιο ινστιτούτο, όμως, θα μπορούσε να αφορά όλο το Βόρειο Αιγαίο.

Χώρες που έθεσαν από νωρίς τις απαραίτητες βάσεις σε αυτούς τους δυο τομείς, όπως η Δανία, η Γερμανία, η Βρετανία και η Γαλλία, έχουν σήμερα έναν ανεπτυγμένο αγροτικό τομέα. Για παράδειγμα, το 1882 ιδρύθηκε στη Δανία το Κρατικό Εργαστήριο Γεωργικής Έρευνας. Ασχολήθηκε με τη βελτίωση τεχνικών παραγωγής μπέικον και βουτύρου. Η έρευνα έγινε σε συνεργασία με γεωργούς. Σήμερα όλοι γνωρίζουμε τη θέση της Δανίας στην εμπορία γαλακτοκομικών προϊόντων. Και όχι μόνο της Δανίας, αλλά και της Ολλανδίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας. Δυστυχώς, στην περίπτωση της Λέσβου, αλλά και των νησιών του Βορείου Αιγαίου, οι βάσεις δεν έχουν ακόμα τεθεί. Όσο αυτό δεν γίνεται, τόσο τα νησιά μας θα αντιμετωπίζουν από μειονεκτική θέση το διεθνή ανταγωνισμό.

Για την Ομάδα Ανάπτυξης

και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων

Ευάγγελος Παυλής

Διδάκτωρ Γεωγραφίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
MSc Rural Change, Coventry University, UK
BSc Countryside Change and Management, Coventry University, UK