Σε πλήρη εγκατάλειψη το εργοστάσιο βυρσοδεψίας Σουρλάγκα στο Πέραμα Γέρας (ΦΩΤΟ)

Σε πλήρη εγκατάλειψη βρίσκεται το πρώην εργοστάσιο βυρσοδεψίας Σουρλάγκα στο Πέραμα Γέρας.

Σε πιάνει θλίψη, βλέποντας το άλλοτε ανθίζον εργοστάσιο βυρσοδεψίας Σουρλάγκα στο Πέραμα, αλλά και τα βιομηχανικά κτήρια που δέσποζαν στην περιοχή, να υποκύπτουν στη φθορά του χρόνου και στην αδυναμία των τοπικών παραγόντων να προωθήσουν τη διάσωση και αξιοποίησή τους.

Κτίσματα που έχουν μετατραπεί σε φαντάσματα του παρελθόντος, αντιστέκονται.

 Για πόσο ακόμα αναρωτιέται η Εφημερίδα Δημοκράτης;

Αρχιτεκτονική, ιστορία και πολιτισμός χάνονται.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Το μεγαλύτερο βυρσοδεψείο της Λέσβου, στον κόλπο της Γέρας. Ιδρύθηκε από τον Ευστράτιο Σουρλάγκα στα τέλη του 19ου αι. Στην αρχή είχε ανεμόμυλο και μετά έγινε το πρώτο βυρσοδεψείο, τριώροφο ξύλινο κτίσμα. Για την στέγαση των βυρσοδεψικών εργασιών και των εργασιών κατεργασίας γούνας κτίσθηκαν πολλά σύγχρονα κτίσματα με φλογαυλωτό ατμολέβητα Babcock-Wilcox και γερμανικά βυρσοδεψικά μηχανήματα.

Μετά την Ελλ. Επανάσταση του 1821, όταν ηρέμησαν τα πράγματα στον Ελλ. χώρο και με την αμνηστία που έδωσε η Τουρκική Εξουσία στη Λέσβο ήρθαν απ’ έξω εργατικά χέρια για την καλλιέργεια της ελιάς, που είχε μεταβληθεί σε μονοκαλλιέργεια (υφιστάμενη μέχρι σήμερα, 2007) λόγω της μεγάλης ζήτησης του προϊόντος της από τις αγορές του εξωτερικού (Ευξείνου Πόντου, Ιταλίας, Μασσαλίας κλπ.)

Τα χέρια αυτά χρειάστηκαν για την κατασκευή «σετιών» και «ποδομών», πετρόχτιστων δηλ. υποστηριγμάτων για την συγκράτηση του χώματος των ελαιώνων, οι οποίοι έφταναν μέχρι τις βουνοκορφές και τις απορρώγες πλαγιές.

Ιδεώδεις χτίστες και οικοδόμοι ήταν οι ερχόμενοι απ’ την Ήπειρο και Αλβανία μάστορες, που ήταν είτε Έλληνες είτε Αλβανοί. Αυτοί όλοι εγκλιματίστηκαν στο νησί και αφομοιώθηκαν με τους ντόπιους, ξεχώριζαν όμως με τη διακριτή επωνυμία «Αλβανός, Αρβανίτης, Αλβανόπουλος» κλπ. Όσοι πάλι ήρθαν απ’ τη Μακεδονία και Βουλγαρία εργάτες και τεχνίτες ονομάστηκαν «Βουλγαρέληδες, Βουλγαρόπουλοι» κλπ.

Ένας απ’ αυτούς που ήρθαν από την Ήπειρο ήταν και ο Νικόλαος Σουρλάγκας, που εγκαταστάθηκε στη Γέρα, παντρεύτηκε Παπαδιανή και εργαζόταν ως κηπουρός- καλλιεργητής.

Εμπορική δραστηριότητα ξεκίνησε ο γιος του Ευστράτιος με τ’ αδέλφια του το 1833. Αρχικά όλοι τους δούλευαν στο μπακάλικο ενός θείου τους στη Γέρα και μετά ασχολήθηκαν με την τροφοδοσία των πλοίων που προσήγγιζαν στο Πέραμα για να φορτώσουν λάδια, σαπούνια κι άλλα προϊόντα.

Ο Ευστράτιος Σουρλάγκας παντρεύτηκε τη Γεραγώτισσα Ελένη και απέκτησε 5 γιους και 4 κόρες. Ασχολήθηκε με το εμπόριο λαδιού.

Το Πέραμα όπου μετέφερε τις δραστηριότητες του είχε γίνει εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο.

Ελαιόμυλοι, ελαιοτριβεία, σαπωνοποιεία, αποθήκες, Γραφεία κλπ. απάρτιζαν ένα δομημένο βιομηχανικό και εμπορικό σύνολο, που έσφυζε από ζωή, αφού μεγάλες ποσότητες ελιών της περιοχής Γέρας και του Κόλπου των «ελαιών» (Olivier, όπως ονόμαζαν οι παλιοί περιηγητές τον Κόλπο Γέρας) συγκεντρώνονταν εκεί για επεξεργασία και εμπορευματοποίηση.

Ο Ευστράτιος Σουρλάγκας ξεκινώντας απ’ τον μέχρι το 2007 υπάρχοντα στρογγυλό παραθαλάσσιο ανεμόμυλο ίδρυσε ελαιοτριβείο και σαπωνοποιείο. Ο ανεμόμυλος αυτός άλεθε σιτάρι, ελιές κλπ. Όταν έγινε το βυρσοδεψείο χρησιμοποιήθηκε για την άλεση των δεψικών υλικών. Το 2004 ανακαινίστηκε και χρησιμοποιήθηκε για εκθέσεις ζωγραφικής. Προτάθηκε να ξαναγίνει αλευρόμυλος με μυλόπετρες κλπ. αλλά δεν υπήρξε υλοποίηση της πρότασης και το κτίσμα παραμένει κλειστό, όπως βέβαια και όλα του μεγάλου βιομηχανικού συγκροτήματος. Στις αρχές του 20ου αιώνα, το 1903 με τους γιους του Νικόλαο και Παναγιώτη ιδρύει το πρώτο βυρσοδεψείο στο Πέραμα. Ταυτόχρονα θεμελιώνει και τον ναό του Αγ. Παντελεήμονος, που ανεγέρθηκε αρκετές 10ετίες αργότερα και το 1953 ολοκληρώθηκε η διακόσμηση του με δαπάνη 200 εκατομ. δρχ. μεγάλο ασφαλώς ποσό, που δείχνει τη σημειωθείσα οικονομική ευρωστία της Επιχείρησης, η οποία γιόρταζε τα 120 χρόνια της ύπαρξής της.

Το αρχικό βυρσοδεψείο απασχολούσε 5-6 μόνον εργάτες. Επεκτάθηκε κτιριακά και αναπτύχθηκε επιχειρηματικά, όταν ο νεότερος των αδελφών Σουρλάγκα Δημήτριος μετά από σπουδές στη Ροβέρτειο Αγγλική Σχολή της Κων/πολης ήρθε και ανέλαβε τη Δ/νση της μικρής βιομηχανίας, η οποία ως επιχείρηση είχε τη μορφή της Ομορρύθμου Εταιρίας (Ο.Ε). Το 1925 μετατράπηκε σε Ανώνυμη (Α.Ε.) με μετόχους τα μέλη της οικογένειας Σουρλάγκα. Την εταιρική αυτή μορφή διατήρησε μέχρι το τέλος της.

Τη χρονιά αυτή (1925) έγινε και κτιριακή επέκταση με την ανέγερση εργοστασίου παραγωγής βυρσοδεψικού εκχυλίσματος από βελανίδια και πευκοφλοιό, προϊόν που μέχρι τότε εισήγε άλλοθεν.

Νέα κτίρια έγιναν και το 1938, το 1940 και 1941. Μεταπολεμικά, το 1958 έγινε κι άλλο κτίριο. Τελικά απαρτίστηκε ένα βιομηχανικό συγκρότημα με 30 κτίρια, που καταλάμβανε έκταση 32 χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων και τον άλλοτε ελώδη τόπο μετέτρεψε σε σφύζοντα από ζωή παραγωγικό. Ένα τμήμα μόνο της μεγάλης αυτής έκτασης έμεινε όπως στο παρελθόν περίπου λιμνοθάλασσα.

Όπου χρειάστηκε, ο χώρος μπαζώθηκε, ισοπεδώθηκε και τα διάφορα κτίριά του συνδέθηκαν με δρόμους και διαδρόμους και εξυπηρετήθηκαν με στρώσιμο σιδηροτροχιών για τα βαγονέτα μεταφοράς της παραγωγής μέχρι την προβλήτα του μικρού λιμανιού του Περάματος για φόρτωσή της στα πλοία.

Όλα τα κτίρια είναι χτισμένα από πέτρα και ξύλο με την οικοδομική της εκσκαφής θεμελίων.

Μερικά κτίρια είναι διώροφα και ύψους 7,5 μ. Οι δίριχτες σκεπές τους έχουν βυζαντινά κεραμίδια. Οι ακμές των προσόψεων είναι χτισμένες με ημιλαξευτές πέτρες. Οι σκεπές στηρίζονται με ξύλινα υποστυλώματα, ξύλινες είναι και οι σκάλες όπου υπάρχουν, για ελαφρύτερη και ευκολότερη για την εποχή τους κατασκευή.

Τα νεότερα κτίρια είναι από μπετόν και έχουν μεταλλικά υποστυλώματα. Η μεγάλη κυκλοτερής καπνοδόχος με την επιγραφή «Σουρλάγκας» είναι χτισμένη με κόκκινα τούβλα. Στα παλιά κτίρια τσιμέντο και σίδερο δεν έχουν χρησιμοποιηθεί.

Εκτός από τα βιομηχανικά κτίρια κατεργασίας του δέρματος υπήρχαν και Μονάδες υποστήριξής του («Ξυλουργεία, Ηλεκτρολογεία, Μηχανουργεία) και Αποθήκες (Ανταλλακτικών, δερμάτων, υλικών κλπ.).

Το τελευταίο κτίριο που ανεγέρθηκε το 1958 ήταν το εργοστάσιο Επανωδερμάτων έκτασης 5 χιλιάδων τ.μ. και έγινε με σχέδια Γερμανού βιομηχανικού αρχιτέκτονα και εκτέλεση από τον Λέσβιο Μηχανικό Μαλακό.

Ψυχή και κατευθυντήριος νους της επιχειρηματικής δραστηριότητας της Βιομηχανίας ήταν ο Δημήτριος Σουρλάγκας μέχρι το θάνατό του στα 88 του χρόνια το 1971. Είχε γεννηθεί στον Μεσαγρό της Γέρας το 1882 και εκτός από επιχειρηματίας και Δ/ντής του Εργοστασίού και Εργοταξίου Σουρλάγκα ήταν και δραστήριο κοινωνικό άτομο.

Το 1939 έγινε Δήμαρχος Μυτιλήνης, αλλά παραιτήθηκε με την έναρξη της Γερμανικής κατοχής το 1941. δήμαρχος ξαναέγινε το 1968 από τη Δικτατορία της Χούντας, αλλά πολύ σύντομα παραιτήθηκε πάλι.

Ήταν ιδρυτικό μέλος της Νυκτερινής Σχολής Μυτιλήνης και Πρόεδρος της Επαγγελματικής Σχολής (Υπομηχανικών). Υπήρξε και Πρόεδρος της Νομαρχιακής Επιτροπής του Κόμματος της ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή, αλλά και εκεί διαφώνησε και παραιτήθηκε. Με την πολιτική η Επιχείρηση κρατούσε αποστάσεις ασφαλείας.

Ο Δ. Σουρλάγκας διετέλεσε και Πρόεδρος της Περιηγητικής Λέσχης Μυτιλήνης. Για την κοινωνική του προσφορά τιμήθηκε με τον Κρατικό Αργυρό Σταυρό.

Το 1970 εκχώρησε τη Δ/νση της Βιομηχανίας στο γιο του Ευστράτιο, ο οποίος την διατήρησε μέχρι τη λήξη της λειτουργίας της το 1990.

Ο Ευστράτιος Δ. Σουρλάγκας σπούδασε στο Αμερικανικό Κολλέγιο Αθηνών και υπήρξε συμμαθητής του Ανδρέα Παπανδρέου. Στην Αγγλία για 3 χρόνια σπούδασε οικονομικά και για άλλα 2 Χημεία Βυρσοδεψίας. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στρατεύθηκε στο Συμμαχικό Ναυτικό και έλαβε μέρος στην Απόβαση της Νορμανδίας το 1944.