Ξηλώνοντας το συρματόπλεγμα: η περίπτωση της Λέσβου

Του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου

Η Άβα είναι-δεν είναι πέντε χρονών. Τις τελευταίες δυο εβδομάδες ζει στη Μυτιλήνη. Ήρθε εδώ από τη Συρία και μένει με τη μητέρα της στα δωμάτια των πρώην κατασκηνώσεων του ΠΙΚΠΑ στη Νεάπολη. Τον περασμένο Δεκέμβρη, το δίκτυο εθελοντών “Το Χωριό του Όλοι Μαζί” έστησε εκεί το πρώτο αυτοοργανωμένο Ανοιχτό Κέντρο Φιλοξενίας Προσφύγων στα σύνορα της Ευρώπης, αποδεικνύοντας στην πράξη ότι οι απόψεις της Αριστεράς για το μεταναστευτικό είναι απολύτως “ρεαλιστικές” εκεί που συνυπάρχουν πολιτική βούληση και κοινωνική εγρήγορση. Χάρη στο “Χωριό”, μια ολόκληρη κοινωνία, από τις αντιρατσιστικές οργανώσεις της Λέσβου και τον τοπικό ΣΥΡΙΖΑ μέχρι την Εκκλησία, τους προσκόπους και, παραδόξως, τη δημοτική Αρχή, έδειξε ότι γίνεται κι αλλιώς. Όχι υποκαθιστώντας το κράτος, αλλά ακριβώς το αντίθετο: στηρίζοντας μετανάστες και άπορους χωρίς διακρίσεις, σε αντιπαράθεση δηλαδή με την κρατική πολιτική. Σήμερα το “Χωριό” δεν λειτουργεί όπως πριν. Όμως η Άβα έχει ακόμα ένα μέρος να μείνει, να κοιμηθεί και να ζωγραφίσει – και να προσποιείται τη ντροπαλή, ψευτοαποφεύγοντας το φακό την ώρα που τη φωτογραφίζουμε. Γιατί όμως το “Χωριό” υπολειτουργεί, ενώ τα επιτεύγματά του έκαναν το γύρο του κόσμου, κινητοποίησαν δεκάδες ανθρώπους και υποχρέωσαν τη Χρυσή Αυγή να ψάξει για άλλο πεδίο ψηφοθηρίας; Τόσο η τελευταία, όσο και ο νυν υπουργός Δικαιοσύνης, στη Λέσβο ασχολούνται με κρίσιμα εθνικά θέματα, όπως το πού θα παίζει η τοπική Καλλονή, φέτος που ανέβηκε κατηγορία. Στην περίπτωση της Καλλονής, λεφτά υπάρχουν, γι΄ αυτό και ο υπουργός υπόσχεται μία γενναία κρατική δωρεά (τι ψυχή έχει ένα εκατομμύριο ευρώ;) σε φιλάθλους-ψηφοφόρους και το αφεντικό της ομάδας. Την ίδια στιγμή, κι ενώ οι ροές των προσφύγων προς το Βόρειο Αιγαίο αυξάνονται (οι χωρίς χαρτιά που έφτασαν στη Λέσβο μέσα στο 2013 ήταν 2763, σχεδόν οι διπλάσιοι σε σχέση με πέρσι, και στη συντριπτική πλειοψηφία Σύριοι και Αφγανοί), η κυβέρνηση θεωρεί ότι το “Χωριό του Όλοι Μαζί” δίνει “λάθος” μήνυμα: σε καιρούς κρίσης, χώρος και λεφτά για μετανάστες και πρόσφυγες δεν υπάρχουν. Κάπως έτσι, λοιπόν, στο χώρο των πρώην κατασκηνώσεων του ΠΙΚΠΑ η Αστυνομία άρχισε σταδιακά να μεταφέρει ανθρώπους προς κράτηση. Ο πολιτικός στόχος σαφής: η απεμπλοκή των εθελοντών από την υποδοχή των προσφύγων, και στην καλύτερη περίπτωση η μετατροπή τους σε συμπλήρωμα της αστυνόμευσης. Την ίδια στιγμή, το Κέντρο Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων της Αγιάσου αφήνεται χωρίς προσωπικό μέσα στο καλοκαίρι, εξαρτώντας την επιβίωσή του από ευρωπαϊκούς πόρους. Το αποθεματικό από τα νοσήλεια του Ιδρύματος “Η Θεομήτωρ” (1,2 εκ. ευρώ) που θα το στήριζε, αφού μετατράπηκε υποχρεωτικά σε ομόλογα, “κουρεύτηκε” κατά 830.000, και η δομή φιλοξενίας της Θεομήτορος στο κέντρο της Μυτιλήνης έκλεισε. Έτσι, αφού σχεδόν αχρηστεύτηκε απολύτως συνειδητά κάθε εργαλείο, σειρά έχει σήμερα η ανέγερση άλλης μιας φυλακής για μετανάστες και πρόσφυγες, στην περιοχή Μόρια. Το Κέντρο Υποδοχής και το Προαναχωρησιακό Κέντρο Κράτησης που κατασκευάζονται στο πρώην στρατόπεδο Παραδέλλη, είναι πιστό αντίγραφο της Αμυγδαλέζας. Ακόμα και σύμφωνα με την Αστυνομία, αντί να λύσει προβλήματα, πιθανότατα θα επαναφέρει τη Μυτιλήνη στις μέρες της ανθρωπιστικής κρίσης της Παγανής. Πριν καν λειτουργήσει εξάλλου, έχει δώσει την αφορμή στην τοπική Χρυσή Αυγή να βγει από την ανυποληψία – όχι βεβαίως διεκδικώντας να μη χτιστεί άλλη μια φυλακή, αλλά ψηφοθηρώντας στα νερά της τάσης “το πρόβλημα μακριά από την αυλή μας”. Ηθικό δίδαγμα: ο ρατσισμός δεν “ξεφυτρώνει” αυθόρμητα εκεί που υπάρχουν μετανάστες και πρόσφυγες. Αντίθετα, ευδοκιμεί εκεί όπου η κρατική πολιτική τον ενσωματώνει, βγάζοντας στην επιφάνεια ακραία στοιχεία των κρατικών μηχανισμών και δημιουργώντας διαρκώς συγκρούσεις ανάμεσα στα καθήκοντα και την (ακόμα δημοκρατική) συνείδηση στελεχών της διοίκησης. Ας γυρίσουμε όμως στα φωτεινά. Η αποστολή του ΣΥΡΙΖΑ στη Λέσβο έφτασε στη Νεάπολη την Τρίτη το απόγευμα. Είδαμε εκεί ανθρώπους αξιοπρεπείς και χαμογελαστούς -πρόσφυγες από τη Συρία, το Αφγανιστάν και τη Σομαλία. Είδαμε παιδιά σαν την Άβα να παίζουν, να σώζουν δηλαδή ένα κομμάτι της παιδικότητάς τους που δεν κατέστρεψαν ο πόλεμος και η προσφυγιά. Είδαμε δηλαδή ότι η μοίρα των μεταναστών και των προσφύγων μπορεί και να μην είναι μια ζωή μεταξύ Αγίου Παντελεήμονα και Αμυγδαλέζας: είδαμε ότι γίνεται και αλλιώς. Μήπως αυτή η εικόνα θα κάνει την Ελλάδα “μαγνήτη για τους μετανάστες”; “Κανείς δεν θα έρθει στην Ελλάδα για τα ωραία κέντρα φιλοξενίας της”, εξηγεί η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Βασιλική Κατριβάνου, μιλώντας σε κεντρική εκδήλωση του κόμματος στο κτίριο της Περιφέρειας, το βράδυ της Τρίτης. Με την ιδιότητα του γιατρού, ο βουλευτής Λέσβου Γιάννης Ζερδελής τονίζει ότι, σε αντίθεση με τα χοντροκομμένα ψέματα κυβέρνησης και Ακροδεξιάς, είναι οι συνθήκες κράτησης και όχι οι μετανάστες που δημιουργούν υγειονομικούς κινδύνους ξεχασμένους μέχρι πρότινος στην Ελλάδα. “Η πολιτική της κράτησης είναι παράνομη και παράλογη”, συνεχίζει η Μάνια Μπαρσέφσκι, υπεύθυνη της Πολιτικής Γραμματείας για ζητήματα δικαιωμάτων: “Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες αντιμετωπίζονται ως εγκληματίες, χωρίς να υπάρχει έγκλημα, και φυσικά χωρίς καταδίκη”. Τον λόγο παίρνει ο δημοτικός σύμβουλος Γιώργος Πάλλης, μέλος του “Χωριού του Όλοι Μαζί”: “Είμαστε περήφανοι για όσα κατάφερε το ΄Χωριό΄ και δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στο αίσχος της Παγανής. Έχοντας επισκεφθεί την Αμυγδαλέζα, μπορώ να σας βεβαιώσω πως αντίκρισα εκεί ό,τι πιο τρομακτικό έχω δει στη ζωή μου”. Η Όλγα Λαφαζάνη, μέλος του Δικτύου Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών, υπενθυμίζει: “Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν υπάρχουν από μόνα τους. Είναι η ενεργοποίηση της κοινωνίας αυτή που τα εγγυάται και τα διευρύνει – αυτή που ΄δημιουργεί΄ δικαιώματα”. Η Ελένη Σπαθανά, μέλος της Ομάδας Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών, καταλήγει: “Το μείζον αυτή τη στιγμή δεν είναι η δυνατότητα των τοπικών κοινωνικών φορέων να επισκέπτονται το στρατόπεδο της Μόριας. Είναι να μην ανοίξει εκεί μία ακόμα Αμυγδαλέζα”. *** Αν ένα τμήμα της κοινωνίας θεωρεί “αυτονόητες” τις αντιμεταναστευτικές απόψεις, αυτό οφείλεται εν μέρει και στη δυνατότητα της Ακροδεξιάς να φτιάχνει εικόνες με όσα φοβάται. Να λοιπόν γιατί το “Χωριό του Όλοι Μαζί” τα έχει καταφέρει θαυμάσια: φεύγουμε από τη Λέσβο με εικόνες για όσα ελπίζουμε, ξέροντας τη σημασία αυτής της εμπειρίας. Στη Μυτιλήνη συγκρούονται δύο ριζικά διαφορετικές αντιλήψεις για τη μετανάστευση, την προσφυγιά και την ασφάλεια. Κι αν ισχύει ότι στο μεταναστευτικό δοκιμάζονται πολιτικές διαχείρισης της φτώχειας και των “περιττών” που αφορούν συνολικά τον πληθυσμό, εδώ συγκρούονται δύο υπαρξιακά διαφορετικές αντιλήψεις για τη δημοκρατία. Το σύμβολο της πρώτης είναι η Μόρια: τα συρματοπλέγματα, οι αναθέσεις εκατομμυρίων (για την κατασκευή, το catering και ενδεχομένως την φύλαξη του στρατοπέδου από ιδιώτες: κράτος-ΣΔΙΤ), η ανάληψη της ιατροφαρμακευτικής φροντίδας από υποχρηματοδοτούμενες ΜΚΟ – κοντολογίς: η δημοκρατία των “αγανακτισμένων κατοίκων”, των αστυνομικών και των λιμενικών που για να υλοποιήσουν την κυβερνητική πολιτική πρέπει να γίνουν μπάτσοι. Το σύμβολο της δεύτερης είναι η Νεάπολη. Εκεί που ασφάλεια δεν σημαίνει απόδοση της μεταναστευτικής πολιτικής στην Αστυνομία, εκεί που η Άβα παίζει ασφαλής, οι γιαγιάδες κουβαλάνε ταψιά με φαγητό για τους νεοφερμένους, το Πανεπιστήμιο απομυθοποιεί τη ρατσιστική προπαγάνδα και οι λιμενικοί παίζουν με τα προσφυγόπουλα από τη Συρία, αντί να πουλάνε αγριάδα στους γονείς τους. Η κυβέρνηση έχει διαλέξει. Έχουμε διαλέξει κι εμείς. Στη μνήμη της Σεμέλ, που πνίγηκε τον Μάιο στη Λέρο, και του Ουντάι, της Λαϊάλ και της Λαμίς Aμπουνάχι, που βρέθηκαν καμένοι στη Σάμο. Το κείμενο δημοσιεύεται στην Αυγή της Κυριακής (15.9.2013)