Στο ιερόν μέσον της Λέσβου

Ενας αρχαιολογικός χώρος στο νησί της Σαπφούς, που στην πολυετή διαδρομή του αποτέλεσε κέντρο λατρείας, επικοινωνίας, έδρα των πόλεων-κρατών αλλά και τόπο διεξαγωγής των πρώτων καλλιστείων

Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗ

Ανέκαθεν με εντυπωσίαζε η χρήση των όρων *Μέ-σον, *Μέ-ση,*Μέ-τρον: το όργανο, το εργαλείο της *Μέ-σης < η κατάληξη - τρον >.

Από τον Ομηρο: «ες *Μέ-σον: ες Κοινόν...» αγορεύουν, δικάζουν, αθλοθετούν.

Από τους Ιωνες φυσικούς: η Γη αιωρείται στο *Μέ-σον του Σύμπαντος και δεν πέφτει, γιατί με την ίση της απόσταση από τα όρια του κόσμου δεν έχει κανένα λόγο να... πέσει. (Αναξίμανδρος).

Από τους σοφούς: «μέτρον άριστον»

Από τους φιλοσόφους: η αρετή είναι *Μεσ-ότης (Αριστοτέλης).

Από τους πολιτικούς: «ες *Μέ-σον την αρχήν τιθείς ισονομίην προαγορεύει...».

Βρίσκομαι στη Μυτιλήνη και ο υπάλληλος της «Hertz» μου δείχνει στο χάρτη λέγοντας:

Εδώ είναι το ιερόν *Μέ-σον.

Με ξάφνιασε. Δεν το γνώριζα.

Εχουν και τα αιολικά φύλα «ιερόν *Μέ-σον» σκέφτηκα και ξεκίνησα για να το επισκεφτώ.

Δύναμη ελκτική

Στη διαδρομή, έως το 35ο χιλιόμετρο της επαρχιακής οδού Μυτιλήνης - Καλλονής, όπου εντοπίζεται, μου έρχονταν στο νου... συνειρμικά τα ακούσματα των όρων *Μέ-ση... *Μέ-σον... *Μέ-τρον που πάντοτε με έθελγαν, καθώς συνειδητοποιούσα το βαθύ και βαρύ εννοιολογικό φορτίο που αποκτούσαν διαχρονικά, σε αντίθεση πάντα με το *Κέν-τρον που *Κεν-τά και πληγώνει. Με το οξύαιχμο δόρυ του *Κεν-τυρίωνα < εκατόνταρχου>, με το ηγεμονικό *Κεν-τρί, με το βούΚέν-τρο, με το οποίο «έβγαζαν κάποτε τους πολίτες, από τη μέση», όταν εκείνοι έχαναν το *Μέ-τρο και τη μισή τους αρετή: τη *Μεσ-ότητα, με τις ακρότητες και τις εξαλλοσύνες τους.

Οι *Κεν-τυρίωνες μετονόμασαν την πολιτική *Μέ-ση σε *Κέν-τρον.

Εκεί όρθωσαν καταμεσής τη γνωστή πυραμίδα της εξουσίας με το ηγεμονικό *Κεν-τρί στην κορυφή της... Η *Μέ-ση με τα ίσα* Μέ-τρα της ισονομίας, ισηγορίας, ισοτιμίας... για όλους είχε χαθεί κάτω από τα *Κέν-τρα και τα παράκεν-τρα.

Πλησιάζοντας το γεωγραφικό *Με-σον, όπου η πολιτική *Μέ-ση και το ιερό, θυμήθηκα τον κάτοικο του ελληνόφωνου χωριού στην Κάτω Ιταλία που μου έλεγε:

Αύρι (δ)εν πελεμίζομεν τας ελαιάς... Εχομεν *Μέ(ε)ση... [λαϊκή συνέλευση.. λαϊκή αγορά].

Βέβαια «ες *Μέ-σον.. ες Κοινόν...» αγορεύουν και αγοράζουν.

Θυμήθηκα και την Αλεξάνδρα, στη Χώρα της Αμοργού, που μου έλεγε: «Θα σε δω στη *Μέ-ση...».

Δηλαδή στη *Με-σαία οδό, που ήταν ανέκαθεν τόπος συνάντησης και κουβέντας. Εκεί τα «πηγαδάκια» των χωρικών τα έβρισκαν μεταξύ τους εφαρμόζοντας το ίσο *Μέ-τρο για όλους, με το οποίο *Με-τρίαζαν τις υπερβολές ή τις μειώσεις.

Στη μέση του... «πουθενά»

Αυτά σκεφτόμουν όταν πρόβαλε η πινακίδα «Ιερόν *Μέ-σων».

Εστριψα στο κάθετο δρομάκι που κατέληγε στον αρχαιολογικό χώρο και τον κατόπτευα.

Πίσω ένας ορεινός όγκος. Μπροστά ο κόλπος της Καλλονής και ανάμεσα το τέμενος, που θεμελιώθηκε στη σχηματιζόμενη γη από τις προσχώσεις του κόλπου.

Στα αρχαία χρόνια τα κτίσματα ήταν πάνω στο κύμα. Στην πρώτη ανασκαφή πριν από 128 χρόνια η θάλασσα απείχε 500 μέτρα. Σήμερα έχουν προστεθεί άλλα 1.000.

Το παράδοξο είναι ότι το *Μέ-σον αυτό στο οποίο ιδρύεται το Ξύνον: Κοινόν Λεσβίων και το Δικαστήριον της *Μέ-σης με τον *Με-σίτη αλλοδαπό δικαστή, από τη Μίλητο, βρίσκεται... σχεδόν «στο πουθενά...». Εκτός άστεως και εκτός συνόρων των πόλεων-κρατών της Λέσβου (Μυτιλήνη, Μήθυμνα, Αρίσβη, Αντισσα, Ερεσός και Πύρρα).

Στις ιωνικές πόλεις, στην Αθήνα λ.χ., το *Μέ-σον βρίσκεται «εν τη αγορά *Μέ-ση» πλάι στη Θόλο των πρυτάνεων και το «*Μέ-σον», κοντά στη Θόλο, ήταν το δικαστήριο του *Με-σίτη (Φώτιος) ή στη γειτονική Χίο το *Μέ-σον με την πολιτική έννοια βρίσκεται καταμεσής στην αρχαία και σύγχρονη πόλη, επί της οδού Δημογεροντίας, όπου και ο *Με-ζάς: *Με-σάς: η έδρα των «*Με-σαίων» όπως αποκαλούσαν οι Χίοι τους δημογέροντες τους.

«Ιερές» ειρηνευτικές προσεγγίσεις

Το παράδοξο αυτό για την επιλογή του γεωγραφικού *Μέ-σου της Λέσβου ως ουδέτερης ζώνης εκτός των συνόρων μπορεί να εξηγηθεί από τις τεταμένες σχέσεις των αρχικά 6 και μετά το φοβερό εμφύλιο Μήθυμνας - Αρίσβης 5 πόλεων-κρατών της Λέσβου (καθ' όσον η Μήθυμνα προσάρτησε στην επικράτειά της όλα τα εδάφη της Αρίσβης).

Οι πόλεις-κράτη της Λέσβου ανέκαθεν αλληλοϋποβλέπονταν έχοντας μεγάλες οικονομικές, εμπορικές και συνοριακές διαφορές που τις *Κέν-τριζε ο πάτριος φθόνος.

Μετά τον εμφύλιο άρχισαν να γίνονται σκέψεις από τους ψυχραιμοτέρους για τη σύσταση κάποιου είδους «αμφικτιονίας» ώστε να ανταλλάσσονται απόψεις και να λαμβάνονται αποφάσεις για την ειρήνη. Κυρίως για την αποτροπή νέου εμφυλίου.

Ετσι επελέγη αυτό το κομμάτι γης, στο οποίο θα έφθαναν οι πρεσβευτές των 5 πόλεων-κρατών για τις συνομιλίες τους.

Για να επισημάνουν μάλιστα στην κοινή γνώμη τη σπουδαιότητα του νεοσύστατου Κοινού, οικοδόμησαν στον ίδιο χώρο το υπάρχον τέμενος που το ονόμασαν Ιερό του*Μέ-σου «εν τω ίρω τω εμ Μέσσω» για τη λατρεία της Λεσβιακής Τριάδας:

Πατρός Δία «αντίαου» - Ικέσιου.

Μητρός Ηρας την «Αιολήιαν Κυδαλίμαν Θέον Πάντων γενέθλα».

Υιού Διονύσου «κειμήλιου Ζόννυσον ωμήστα».

Τα πρώτα καλλιστεία

Και επειδή ες *Μέ-σον... εκτός από τις αγορεύσεις και τι δίκες αθλοθετούσαν, άρχισαν να διοργανώνουν εκεί ετήσιους αγώνες κάλλους. Οι Λεσβιάδες -από τις 5 πόλεις- ελκεσίπεπλοι βημάτιζαν στο ακροθαλάσσι της Καλλονής, και βραβεύονταν για το κάλλος τους.

Αυτά ήταν τα πρώτα καλλιστεία.

Ακολούθησε η περσική κατοχή. Οι εγκαταστάσεις του Κοινού καταστρέφονται.

Από το αρχαϊκό ιερό του *Μέ-σου κάτι ελάχιστα σώζονται.

Μετά την απελευθέρωση του 332 π.Χ. πάνω στα ερείπια του αρχαϊκού τεμένους οικοδομείται ένας οκτάστυλος ψευδοδίπτερος ναός για τη Λεσβιακή Τριάδα.

Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, όμως, (3ος-4ος αι. μ.Χ.), οι νεοφώτιστοι κατεδάφισαν το ναό και έχτισαν σχεδόν κολλητά στη βάση του 7 ασβεστοκάμινα. Σε αυτά έκαναν ασβέστη όλα τα μάρμαρα του τεμένους. Ακολούθως έκτισαν πάνω στη βάση του αρχαϊκού και του αρχαίου μια παλαιοχριστιανική βασιλική για να θάβουν στο δάπεδό της τους νεκρούς τους.

Πολύ αργότερα πάνω στη βάση του αρχαίου και της βασιλικής έγινε η ανέγερση της μεταβυζαντινής εκκλησίας του Ταξιάρχη.

Και όλα αυτά ες *Μέ-σον ες Κοινόν...

ΥΓ. Ευχαριστώ θερμά τους δύο αρχαιοφύλακες που με δέχθηκαν τόσο φιλόξενα και υπομονετικά στις δύο επισκέψεις μου στο ιερό και για το καφεδάκι που μου προσέφεραν.

Πηγη ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ