Άρθρο: «Οι κοινωνικοί αγώνες της αγροτιάς κατά τον 19ο αιώνα και η συμβολή της στην Επανάσταση του 1821»
Οι κοινωνικοί αγώνες
της αγροτιάς κατά τον 19ο αιώνα
και η συμβολή της στην
Επανάσταση του 1821*
Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 δίνει, ακόμη και σήμερα, 192 χρόνια μετά, αφορμή για διερεύνηση των γεγονότων που έλαβαν χώρα την περίοδο εκείνη και οδήγησαν σε ένα διευρυμένο λαϊκό ξεσηκωμό που κατέληξε στη δημιουργία του “ανεξάρτητου” ελληνικού κράτους. Επιπροσθέτως, καλύπτει την ανάγκη προβολής μιας πτυχής της ιστορικής αλήθειας που συνήθως αποσιωπάται, η οποία δεν είναι άλλη από το κοινωνικοταξικό περιεχόμενο του επαναστατικού αγώνα.
Η Επανάσταση πραγματοποιείται σε μια εποχή που όλα τα «σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» της Ιεράς Συμμαχίας. Κάθε προοδευτική ιδέα που απειλούσε την κοινωνική δομή του φεουδαρχικού καθεστώτος καταδιωκόταν χωρίς έλεος. Τραγικό παράδειγμα η δολοφονία του προοδευτικού επαναστάτη Ρήγα Φεραίου.
Ήταν η εποχή διαπάλης του απερχόμενου κοινωνικού συστήματος, της φεουδαρχίας με τον ανερχόμενο καπιταλισμό, όπου οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονταν σε αντίφαση με τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις και εμφανίζεται μία κοινωνική τάξη που αποτελεί την κινητήρια δύναμη για την ανατροπή της κοινωνικής ισορροπίας. Στην προκειμένη περίπτωση η ανερχόμενη ελληνική αστική τάξη επιδίωκε την δημιουργία εθνικού κράτους για να εδραιώσει ακόμη περισσότερο την δύναμη που είχε αποκτήσει, κυρίως λόγω του εμπορίου και της ναυτιλίας.
Ο 18ος αιώνας αποτέλεσε για την περιοχή των Βαλκανίων μια περίοδο κατά την οποία σημειώνεται σημαντική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Μια σειρά παραγόντων και μεταβολών, όπως οι αλλαγές σε επίπεδο γαιοκτησίας, στο οθωμανικό καθεστώς και η εξάπλωση του διεθνούς εμπορίου, οδήγησαν στη σταδιακή μετατροπή της οικονομίας από κλειστή σε εμπορευματική. (...) Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η διαμορφούμενη ελληνόφωνη αστική τάξη σημειώνει πρωτόγνωρη ανάπτυξη. Το ελληνικό εμπορικό όπως επίσης και το ναυτιλιακό κεφάλαιο ισχυροποιούνται σημαντικά και αυξάνουν ραγδαία την κερδοφορία τους.1
Ωστόσο η Ελληνική Επανάσταση δεν συνδέεται με τον αγώνα μιας τάξης αλλά μιας “συμμαχίας”. Η αστική τάξη δεν διέθετε την αριθμητική υπεροχή για την πραγματοποίηση της επανάστασης γι’ αυτό και συνασπίστηκε με καταπιεζόμενα, από το Οθωμανικό σύστημα, στρώματα, όπως τους αγρότες και τους εμποροβιοτέχνες. Ακόμα και σήμερα υπάρχει η αντίληψη πως οι εξεγερμένοι είχαν ως κοινά την γλώσσα και την θρησκεία κάτι το οποίο δεν ευσταθεί. Είναι γνωστό ότι ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν μουσουλμάνος και ότι το πλήρωμα στο πλοίο του Μιαούλη δεν μιλούσε καν την ελληνική γλώσσα. Δεν πρέπει επίσης να παραβλέψουμε το γεγονός ότι έχει εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα καθώς συντελέστηκε σε ένα γεωγραφικό χώρο που τελούσε υπό ξένη κυριαρχία.
Μια από τις πρωταγωνιστικές κοινωνικές δυνάμεις της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε η αγροτιά, η οποία την περίοδο εκείνη ήταν αυξημένη πληθυσμιακά, κυρίως λόγω του γεγονότος πως δεν είχε συντελεστεί ακόμα η Βιομηχανική επανάσταση και μεγάλο μέρος του πληθυσμού που ζούσε στην ύπαιθρο, ασχολούμενο με τον πρωτογενή τομέα, δεν είχε προλαιταριοποιηθεί. Ο χαρακτήρας της αγροτικής οικονομίας ήταν οικογενειοκεντρικός και προσαρμοσμένος στις εμπορευματικές καλλιέργειες (σταφίδα, καπνός, λάδι).
Οι αγώνες των αγροτών εμφανίζονται πολύ πριν την Επανάσταση. Η ασυμβίβαστη με την εκμετάλλευση των κοτζαμπάσηδων και των προεστώτων, συνείδηση των αγροτών τροφοδότησε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ένοπλα σώματα που έμειναν γνωστά στην ιστορία με την ονομασία “κλέφτες” και “αρματωλοί”. Ο Ρήγας Φεραίος αποκάλεσε τους κλέφτες “μαγιά της λευτεριάς”. Ο λαός τους θεωρούσε λαϊκούς ήρωες και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τους εξύμνησε μέσα από τα Δημοτικά τραγούδια.
ΙΙ. ΠΤΥΧΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Υπήρξαν όμως και αγώνες των αγροτών με εντονότερο κοινωνικό χαρακτήρα. Οι ταξικοί αγώνες συμβαδίζουν με τους πολιτικούς αγώνες. Προϋπάρχουν και συνεχίζονται ακόμη και μετά την Επανάσταση του 1821. Τις περισσότερες φορές οι αγώνες των αγροτών χαρακτηρίζονται από αυθορμητισμό, έχουν τη μορφή εξέγερσης σε τοπικό επίπεδο και έχουν ως κύριο στόχο την αναδιανομή της γης.
Μια τέτοια εξέγερση ξέσπασε το 1804 στην Κεφαλονιά την οποία ο Ιωάννης ο Καποδίστριας (μετέπειτα πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας), ως τοποτηρητής των Ρώσων και λειτουργώντας ως υπηρέτης των τσιφλικάδων, την έπνιξε στο αίμα.
Στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας δεν υστερούσε σε ταξικό χαρακτήρα, καθώς οργανώθηκαν αγροτικά κόμματα με λαϊκή απήχηση. Στην Χίο εφαρμόστηκε αντιφεουδαρχικό πρόγραμμα για την αναδιανομή της γης των μεγαλοτσιφλικάδων σε ακτήμονες και μικροκαλλιεργητές με πρωτοστάτη του εγχειρήματος τον αγρότη Μπουρνιά. Στην Άνδρο ο αγρότης Δ. Μπαλής ανέφερε στους λόγους του για Κομμούνα επηρεασμένος από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα της προκήρυξης του Μπαλή:
“Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων; (…) Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου (…) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον τους και την δούλευσίν τους”2.
Δυστυχώς, οι εξεγέρσεις της Χίου είχαν άτυχο τέλος καθώς οι μεγαλοτσιφλικάδες του νησιού, όπως και της Σάμου ζήτησαν βοήθεια από τα Τουρκικά παράλια για να τις καταστείλουν, με αποτέλεσμα τη σφαγή των εξεγερθέντων.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σχολιάσουμε τον ρόλο των πολιτικών παραγόντων της Επανάστασης οι οποίοι κράτησαν απόλυτη στάση όσο αφορά τις επιδιώξεις του “μεγάλου κεφαλαίου” της εποχής όπως αυτό εκφραζόταν από τους Φαναριώτες, τους μεγαλοτσιφλικάδες και τους (Yδραίους) μεγαλοκαραβοκύρηδες οι οποίοι δεν δίστασαν να σκοτώσουν λαϊκούς αγωνιστές, προκειμένου να διαφυλάξουν την κοινωνική εδραίωση της τάξης τους. Παράδειγμα αποτελεί ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο οποίος διέταξε τον τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου, καθώς ο τελευταίος ήθελε να δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους Τούρκους, αλλά και στους φεουδάρχες.
Η πολιτική που θα εφαρμοστεί στο Ελληνικό κράτος γίνεται φανερή κυρίως στα Συντάγματα που προέκυψαν από την Α' Εθνοσυνέλευση όπου διαπιστώνεται η θωράκιση των συμφερόντων της αστικής τάξης με νομοθετικό πλαίσιο. Ειδικότερα, την δεκαπενταετία 1881-1896 το Ελληνικό κράτος, μέσα από την εκτελεστική εξουσία, τα δικαστήρια και εν γένει τη δημόσια διοίκηση, κατέπνιγε κάθε προσπάθεια αντίδρασης και αντίστασης των κολίγων και παράλληλα ενίσχυε με κάθε τρόπο τα δικαιώματα των μεγαλοτσιφλικάδων. 3
Ως συμπέρασμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως η συμμετοχή των αγροτών (καλλιεργητών ή κολίγων) στην υπόθεση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα έγινε με την ελπίδα της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου τους, συνδυασμένο με την αποτίναξη του Οθωμανού κυρίαρχου.
Η αγροτιά “πλήρωσε” το κόστος της επανάστασης σε ανθρώπινες ζωές, περισσότερο από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα. Πολύ σύντομα μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους θα απογοητευτεί από την προδοσία των κοινωνικών και πολιτικών “συμμάχων” της, θα διαπιστώσει oτι o δυνάστης δεν άλλαξε και θα αναζητήσει τα συμφέροντά της στους νέους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες.
Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας στον “εθνικό κορμό” το 1881, δημιουργείται το αγροτικό ζήτημα. Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες της διασποράς, οι οποίοι εφάρμοσαν σκληρό καθεστώς εκμετάλλευσης. Οι προσδοκίες των αγροτών για αναδιανομή της γης γρήγορα εξανεμίστηκαν και έφεραν νέους κοινωνικούς αγώνες που συνεχίζονται στις αρχές του 20ού αιώνα και κορυφώνονται με την αιματηρή εξέγερση των κολίγων στο χωριό Κιλελέρ το 1910.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 δίνει, ακόμη και σήμερα, 192 χρόνια μετά, αφορμή για διερεύνηση των γεγονότων που έλαβαν χώρα την περίοδο εκείνη και οδήγησαν σε ένα διευρυμένο λαϊκό ξεσηκωμό που κατέληξε στη δημιουργία του “ανεξάρτητου” ελληνικού κράτους. Επιπροσθέτως, καλύπτει την ανάγκη προβολής μιας πτυχής της ιστορικής αλήθειας που συνήθως αποσιωπάται, η οποία δεν είναι άλλη από το κοινωνικοταξικό περιεχόμενο του επαναστατικού αγώνα.
Η Επανάσταση πραγματοποιείται σε μια εποχή που όλα τα «σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» της Ιεράς Συμμαχίας. Κάθε προοδευτική ιδέα που απειλούσε την κοινωνική δομή του φεουδαρχικού καθεστώτος καταδιωκόταν χωρίς έλεος. Τραγικό παράδειγμα η δολοφονία του προοδευτικού επαναστάτη Ρήγα Φεραίου.
Ήταν η εποχή διαπάλης του απερχόμενου κοινωνικού συστήματος, της φεουδαρχίας με τον ανερχόμενο καπιταλισμό, όπου οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονταν σε αντίφαση με τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις και εμφανίζεται μία κοινωνική τάξη που αποτελεί την κινητήρια δύναμη για την ανατροπή της κοινωνικής ισορροπίας. Στην προκειμένη περίπτωση η ανερχόμενη ελληνική αστική τάξη επιδίωκε την δημιουργία εθνικού κράτους για να εδραιώσει ακόμη περισσότερο την δύναμη που είχε αποκτήσει, κυρίως λόγω του εμπορίου και της ναυτιλίας.
Ο 18ος αιώνας αποτέλεσε για την περιοχή των Βαλκανίων μια περίοδο κατά την οποία σημειώνεται σημαντική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Μια σειρά παραγόντων και μεταβολών, όπως οι αλλαγές σε επίπεδο γαιοκτησίας, στο οθωμανικό καθεστώς και η εξάπλωση του διεθνούς εμπορίου, οδήγησαν στη σταδιακή μετατροπή της οικονομίας από κλειστή σε εμπορευματική. (...) Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η διαμορφούμενη ελληνόφωνη αστική τάξη σημειώνει πρωτόγνωρη ανάπτυξη. Το ελληνικό εμπορικό όπως επίσης και το ναυτιλιακό κεφάλαιο ισχυροποιούνται σημαντικά και αυξάνουν ραγδαία την κερδοφορία τους.1
Ωστόσο η Ελληνική Επανάσταση δεν συνδέεται με τον αγώνα μιας τάξης αλλά μιας “συμμαχίας”. Η αστική τάξη δεν διέθετε την αριθμητική υπεροχή για την πραγματοποίηση της επανάστασης γι’ αυτό και συνασπίστηκε με καταπιεζόμενα, από το Οθωμανικό σύστημα, στρώματα, όπως τους αγρότες και τους εμποροβιοτέχνες. Ακόμα και σήμερα υπάρχει η αντίληψη πως οι εξεγερμένοι είχαν ως κοινά την γλώσσα και την θρησκεία κάτι το οποίο δεν ευσταθεί. Είναι γνωστό ότι ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν μουσουλμάνος και ότι το πλήρωμα στο πλοίο του Μιαούλη δεν μιλούσε καν την ελληνική γλώσσα. Δεν πρέπει επίσης να παραβλέψουμε το γεγονός ότι έχει εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα καθώς συντελέστηκε σε ένα γεωγραφικό χώρο που τελούσε υπό ξένη κυριαρχία.
Μια από τις πρωταγωνιστικές κοινωνικές δυνάμεις της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε η αγροτιά, η οποία την περίοδο εκείνη ήταν αυξημένη πληθυσμιακά, κυρίως λόγω του γεγονότος πως δεν είχε συντελεστεί ακόμα η Βιομηχανική επανάσταση και μεγάλο μέρος του πληθυσμού που ζούσε στην ύπαιθρο, ασχολούμενο με τον πρωτογενή τομέα, δεν είχε προλαιταριοποιηθεί. Ο χαρακτήρας της αγροτικής οικονομίας ήταν οικογενειοκεντρικός και προσαρμοσμένος στις εμπορευματικές καλλιέργειες (σταφίδα, καπνός, λάδι).
Οι αγώνες των αγροτών εμφανίζονται πολύ πριν την Επανάσταση. Η ασυμβίβαστη με την εκμετάλλευση των κοτζαμπάσηδων και των προεστώτων, συνείδηση των αγροτών τροφοδότησε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ένοπλα σώματα που έμειναν γνωστά στην ιστορία με την ονομασία “κλέφτες” και “αρματωλοί”. Ο Ρήγας Φεραίος αποκάλεσε τους κλέφτες “μαγιά της λευτεριάς”. Ο λαός τους θεωρούσε λαϊκούς ήρωες και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τους εξύμνησε μέσα από τα Δημοτικά τραγούδια.
ΙΙ. ΠΤΥΧΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Υπήρξαν όμως και αγώνες των αγροτών με εντονότερο κοινωνικό χαρακτήρα. Οι ταξικοί αγώνες συμβαδίζουν με τους πολιτικούς αγώνες. Προϋπάρχουν και συνεχίζονται ακόμη και μετά την Επανάσταση του 1821. Τις περισσότερες φορές οι αγώνες των αγροτών χαρακτηρίζονται από αυθορμητισμό, έχουν τη μορφή εξέγερσης σε τοπικό επίπεδο και έχουν ως κύριο στόχο την αναδιανομή της γης.
Μια τέτοια εξέγερση ξέσπασε το 1804 στην Κεφαλονιά την οποία ο Ιωάννης ο Καποδίστριας (μετέπειτα πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας), ως τοποτηρητής των Ρώσων και λειτουργώντας ως υπηρέτης των τσιφλικάδων, την έπνιξε στο αίμα.
Στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας δεν υστερούσε σε ταξικό χαρακτήρα, καθώς οργανώθηκαν αγροτικά κόμματα με λαϊκή απήχηση. Στην Χίο εφαρμόστηκε αντιφεουδαρχικό πρόγραμμα για την αναδιανομή της γης των μεγαλοτσιφλικάδων σε ακτήμονες και μικροκαλλιεργητές με πρωτοστάτη του εγχειρήματος τον αγρότη Μπουρνιά. Στην Άνδρο ο αγρότης Δ. Μπαλής ανέφερε στους λόγους του για Κομμούνα επηρεασμένος από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα της προκήρυξης του Μπαλή:
“Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων; (…) Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου (…) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον τους και την δούλευσίν τους”2.
Δυστυχώς, οι εξεγέρσεις της Χίου είχαν άτυχο τέλος καθώς οι μεγαλοτσιφλικάδες του νησιού, όπως και της Σάμου ζήτησαν βοήθεια από τα Τουρκικά παράλια για να τις καταστείλουν, με αποτέλεσμα τη σφαγή των εξεγερθέντων.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σχολιάσουμε τον ρόλο των πολιτικών παραγόντων της Επανάστασης οι οποίοι κράτησαν απόλυτη στάση όσο αφορά τις επιδιώξεις του “μεγάλου κεφαλαίου” της εποχής όπως αυτό εκφραζόταν από τους Φαναριώτες, τους μεγαλοτσιφλικάδες και τους (Yδραίους) μεγαλοκαραβοκύρηδες οι οποίοι δεν δίστασαν να σκοτώσουν λαϊκούς αγωνιστές, προκειμένου να διαφυλάξουν την κοινωνική εδραίωση της τάξης τους. Παράδειγμα αποτελεί ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο οποίος διέταξε τον τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου, καθώς ο τελευταίος ήθελε να δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους Τούρκους, αλλά και στους φεουδάρχες.
Η πολιτική που θα εφαρμοστεί στο Ελληνικό κράτος γίνεται φανερή κυρίως στα Συντάγματα που προέκυψαν από την Α' Εθνοσυνέλευση όπου διαπιστώνεται η θωράκιση των συμφερόντων της αστικής τάξης με νομοθετικό πλαίσιο. Ειδικότερα, την δεκαπενταετία 1881-1896 το Ελληνικό κράτος, μέσα από την εκτελεστική εξουσία, τα δικαστήρια και εν γένει τη δημόσια διοίκηση, κατέπνιγε κάθε προσπάθεια αντίδρασης και αντίστασης των κολίγων και παράλληλα ενίσχυε με κάθε τρόπο τα δικαιώματα των μεγαλοτσιφλικάδων. 3
Ως συμπέρασμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως η συμμετοχή των αγροτών (καλλιεργητών ή κολίγων) στην υπόθεση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα έγινε με την ελπίδα της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου τους, συνδυασμένο με την αποτίναξη του Οθωμανού κυρίαρχου.
Η αγροτιά “πλήρωσε” το κόστος της επανάστασης σε ανθρώπινες ζωές, περισσότερο από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα. Πολύ σύντομα μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους θα απογοητευτεί από την προδοσία των κοινωνικών και πολιτικών “συμμάχων” της, θα διαπιστώσει oτι o δυνάστης δεν άλλαξε και θα αναζητήσει τα συμφέροντά της στους νέους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες.
Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας στον “εθνικό κορμό” το 1881, δημιουργείται το αγροτικό ζήτημα. Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες της διασποράς, οι οποίοι εφάρμοσαν σκληρό καθεστώς εκμετάλλευσης. Οι προσδοκίες των αγροτών για αναδιανομή της γης γρήγορα εξανεμίστηκαν και έφεραν νέους κοινωνικούς αγώνες που συνεχίζονται στις αρχές του 20ού αιώνα και κορυφώνονται με την αιματηρή εξέγερση των κολίγων στο χωριό Κιλελέρ το 1910.
* Το παρόν άρθρο αποτελεί μια πρώτη απόπειρα
προσέγγισης του θέματος. Επιφυλάσσομαι για μια περισσότερο εμπεριστατωμένη
έρευνα στο μέλλον.
1 Στρατή Δουνιά, «Επανάσταση 1821: Ο
κοινωνικός χαρακτήρας της και ο ρόλος της ταξικής πάλης στην ιστορία», Οδηγητής,
α.φ. 1002. σελ.36
2 Δ. Φωτιάδη, “Η επανάσταση του
‘21”, τ. Β, σελ. 92 -το απόσπασμα υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β' Λυκείου,
1997.
3 Ηρώ Δεληγιάννη, «103 χρόνια από την εξέγερση
του Κιλελέρ» εφημερίδα Παραγωγή α.φ.14 σελ.16
ΓΡΑΨΤΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΑΣ